Күнделікті өмірімізді ұялы телефонсыз елестету қиын. Қазір адамдар смартфонда отырып жұмыс істейді, әлеуметтік желіде отырады, жаңалық оқиды. Яғни, бір тәуліктің 4-5 сағатын, тіпті одан да көп уақытын адам телефонда өткізеді. Әлем мамандары осы жағдайға байланысты дабыл қақты.
Себебі телефонға тәуелділік уақыт өте келе адамның денсаулығына, психикалық жай-күйіне әсер етеді. Сол себепті мамандар күнделікті телефон қолдану уақытын шектеуді ұсынып отыр, деп хабарлайды inbusiness.kz сайты.
Номофобия – ағылшын тіліндегі "no mobile phobia" тіркесінің қысқартылған нұсқасы. Ол "ұялы телефонсыз қалудан қорқу" деген мағынаға ие. Бұл, әсіресе, жастар арасында жиі кездеседі. Мамандар оны XXI ғасыр дерті деп те атайды. Номофобия – адамдарда смартфон немесе интернетке қол жеткізе алмаудан туындайтын тәуелділіктің бір түрі. Мұндай жағдайда мазасыздық, күйзеліс, ашушаңдық немесе үрей пайда болуы мүмкін.
"Номофобия дегеніміз адамның мобильді телефонға тәуелделігі және одан айырылып қаламын ба деген қорқынышы. Мысалы, байланыс аясынан алыс кетуге қорқады. Телефонсыз қалай өмір сүруге болады дегенді елестете алмайтын адамдар болады. Сол сияқты телефонның қуаты таусылып қала ма деген қорқынышпен өзімен бірге екі телефон қуаттағыш алып жүретіндер де кездеседі. Қараптан қарап мазасыздану, ұйықтар алдында да телефонды қосып қойып, соған қарап жатып ұйықтайтын адамдар бар. Мұны номофобия деп атауға болады", – деді психолог Лимана Құттыбекқызы.
Сарапшы адамның телефонға тәуелді екенін қалай анықтауға болатынын және қандай белгілерге мән беру керек екеніне тоқталды.
"Телефон үнемі жанында болу керек. Біреу ұялы телефонын сұраса мазасыздана бастайды. Осындай кезде бірден ашуланып кетуі мүмкін. Телефоны жанында болмаса тамақ ішпеу, тіпті әжетханаға сонымен кіру де кездесіп жатады. Ұялы телефон қажет болсын-болмасын оны үнемі ұстап отыру, онсыз өмір сүре алмау – бұл да номофобияның белгілері деп айтуға болады", – деді сала маманы.
Номофобияның келесі белгілері бар:
- Телефон қолында болмаса, өзін жоғалтып алғандай сезіну;
- Ұялы телефонды қайта-қайта тексере беру;
- Смартфонның қуаты таусылған кезде өзін дәрменсіз қалғандай сезіну;
- Телефонды бір жерде ұмытып кетуден, оның бұзылып қалуынан қорқу.
Лимана Құттыбекқызы номофобияға балалар мен ересектер бірдей ұшырайтынын баса айтты. Психологтің тәжірибесінде зейнеткерлердің де телефоннан бас алмай, арасында ойын ойнайтындары да кездескен.
Экранға тәуелділіктің физикалық және психикалық денсаулыққа зияны бар, дейді ол.
"Балалар үшін мидың дамуы, ойлау, қиялдау сияқты эмоционалдық тұрақтылыққа әсер етеді. Ересектерде стресс пен мазасыздықтардың пайда болуына әкеледі, олардың жұмысқа зейін қоюды төмендетуі мүмкін. Өйткені телефонға қарап отырған кезде басты дүниелердің бәрін ұмытып кетеді. Сол үшін блокнотқа жазып жүрмесе, онда телефонға тәуелді адамдардың көп жұмысы шетте қалып жатады. Яғни, негізгі атқаратын жұмыстарын ұмытып кетіп, телефонда отырады. Бұдан басқа да әртүрлі зияны бар. Балалардың психологиялық дамуында әсері зор деп айттық. Ал ересек адам мазасыз болады, жалғыздыққа үйреніп алады. Ол өзін жалғызбын деп ойламайды, себебі әлеуметтік желіде отырады. Былайша айтқанда, психикалық тұрақтылық пен қарым-қатынас сапасына кері әсер етеді", – деді психолог.
Осы тұста "Қазіргі қоғамда телефоннан толықтай бас тарту мүмкін емес болған жағдайда, оны қалай тиімді пайдалануға болады?" деген сұрақ бар.
Сарапшы ұялы телефонды да тиімді пайдалануға болады деп есептейді.
"Таймер қойып, уақытты шектеуге болады. Яғни, арнайы қолданбалар арқылы экран алдында өткізетін уақытты бақылау. Ұйқы алдында бір сағат бұрын телефонды ұстамау керек. Өйткені ол миға, адамның қан қысымына әсер етеді. Цифрлық детокс күндерді арнауға болады. Демалыс күндері және кешкі ас кезінде телефонды қолданбаймын деген әдет қалыптастыруға болады. Уақыт өте келе оған да бой үйренеді. Қажетсіз қолданбаларды өшіру немесе оларды телефон экранындағы басты бетке қоймаудың да пайдасы бар. Сондай-ақ басқа да қызығушылықтарды табуға басымдық беру қажет. Мысалы, кітап оқу, жаяу жүру, таза ауада серуендеу, спортпен айналысу денсаулыққа пайдалы", – деп атап өтті психолог.
Сала маманы номофобия емделеді деген пікірде. Алайда, оған бірден қол жеткіземін деу – бос әуре.
"Бұл жақсы әдет қалыптастыру арқылы ақырындап іске асады. Психолог, психотерапевтпен жұмыс істеу керек. Мінез-құлық терапиясын қалыптастыру қажет. Сол арқылы тиімді нәтижеге қол жеткізуге болады. Саналы түрде шектеулер енгізуіміз керек. Мысалы, телефон сізді басқарып тұр. Сіз оны басқарып отырған жоқсыз. Осыны түсіну қажет", – деді Лимана Құттыбекқызы редакция тілшісіне берген жауабында.
