Сарапшы әлемнің ықпал ету аймақтарына бөліну мүмкіндігі , орта державалар үшін сын-қатерлер мен мүмкіндіктер, сондай-ақ Қазақстанның мықты жақтары туралы ой бөлісті.

Informburo.kz редакциясы белгілі саясаттанушы, тәуелсіз "Ника груп" сараптамалық орталығының негізін қалаушы және жетекшісі Ержан Бабақұмаровпен сұхбаттар сериясын аяқтайды.

Бұған дейінгі сұхбаттарда біз Дональд Трамптың халықаралық қатынастар логикасын қалай өзгертетінін, жаһандық институттардың күйреу себептерін және Қытай, ЕО, Ресей сынды негізгі ойыншылардың жаңа шындыққа бейімделу жолдарын талқыладық.

Бұған дейін шыққан сұхбаттар:

  • Ержан Бабақұмаров: Америка – Корпорация ретінде немесе Дональд Трамп әлемдік геосаясатты қалай өзгертіп жатыр
  • Ержан Бабақұмаров Дональд Трамп стиліндегі ірі келісімдер және қысым жағдайында келіссөз жүргізу туралы
  • Ержан Бабақұмаров "2025 жобасы" туралы: АҚШ өзін және бүкіл әлемді қалай өзгерте алады
  • Ержан Бабақұмаров серіктестіктен қысым жасауға көшу туралы: АҚШ Қытаймен, ЕО және Ресеймен қарым-қатынасты қалай қайта құруда

Бүгінгі басты сұрақ: "одақтар дәуірінен" кейінгі әлем қандай болады? Әлем ықпал ету аймақтарына қайта бөлінуі мүмкін бе? Ешкім ешкімге ештеңеге міндетті емес әлемде дипломатияның қажеті болмай қала ма?

Жаһандық альянстар орнына – ықпал ету аумақтары?

– Ержан Жалбақұлы, "бүгінде әлем Ялта стилінде болмағанымен, функционалы ұқсас жаңа бөлініс формасына қадам басып келе жатыр" деген ой жиі айтылып жүр. Осы рас па?

– Иә, сарапшылар мұндай сценарийдің ықтималдығын жоққа шығармайды. Бірақ, бұл формалды емес, табиғи түрде жүзеге асатын — мүдде аймақтары бойынша бөлінеді. Келісімдерсіз, бірақ нақты тәжірибемен. Мықты елдер мен бірлестіктер экономикалық, логистикалық, цифрлық салалардағы ықпал ету контурларын белгілей бастайды.

Бірақ, бұл "империялар" емес. Бұл – бір елдер бір төлем жүйесіне, басқалары өзге жүйелерге негізделген тартылыс аумақтары.

Әлем екі лагерьге бөлінбейді, логикасы, валютасы, технологиялық стандарттары мен қауіпсіздік тетіктері әртүрлі ықпал ету аумақтарының мозаикасына айналады.

Орталықсыз әлем

– Бұл жаһандық тәртіп оталығынан толық бас тарту ма?

– Біз жаһандастыру әмбебаптылықтың синониміне айналған кезеңнен шығып келеміз. Дағдарысты болғанымен, енді біз орталықсыз әлемге бет алдық. Бұл – ең ықтимал модель және бұл оның басты ерекшелігі.

Болашақ әлемдік тәртіп – бұл бәсекелес нормалар әлемі. Біреуге энергетикалық қауіпсіздік маңызды болса, біреу үшін цифрлық егемендігі, тағы біреулер үшін діни тұрақтылығы маңызды болуы мүмкін.

Ешқандай "тарихтың соңы" болған емес және болмайды да. Тек бірнеше "тарих" бір мезгілде басталып, өзімен бірге қауіп-қатер ғана емес, мүмкіндіктер де ала келеді.

Орта державалар аман қалу үшін не істеу керек?

– Мұндай жағдайда шағын және орта мемлекеттерге өз стратегиясын жедел белгілеу қажет. Сіздіңше, қандай жолды таңдаған дұрыс?

– Әр елдің өз жолы бар. Ең бастысы – енжарлық танытпау керек. Ережелерге ешқандай кепілдік жоқ әлем бастамашылдық пен икемділікті талап етеді. Орта державалар бағытымен жүріп қана қоймай, шешімдер ұсынуы, күн тәртібіне ілесуі, тұрақты өңірлік, секторлық, институционалдық байланыстар қалыптастыруы керек.

Әсіресе, логистика, транспорт, энергетика, мәліметтер, стандарттар, қосылған құн тізбегіне қатысуы маңызды. Егер тұтас бағдар тәуелді тізбектің бөлігі болсаңыз, тіпті тікелей әскери салмақсыз да маңызды болуға болады.

Бәрі жарғылармен емес, келіссөздермен шешілетін әлемде қажетті бола білетіндер жеңіске жетеді.

Әлем құбылмалы болғанда мемлекет өзінің тірегіне берік болуы керек. Қазақстан үшін тірек – ішкі тұрақтылығы, ұлттық бірлігі және өзгерістерді түсініп, бағыттай білетін көшбасшысы. Осы құндылықтарды элита да, соңғы жылдарда көп нәрсені бастан өткерген дана халқымыз да түсінеді.

Үйреншікті дипломатия дәуірі аяқтала ма?

– Тұрақты одақтары жоқ және әркім өз-өзіне жауапты әлемде дипломатиядан не қалады?

– Парадокс дерсіз, бірақ дипломатия бұрынғыдан да маңызды бола түседі. Тек оның рөлі өзгереді.

Бұрын ол келісімді нығайтушы құрал болса, енді ол – ұлттық мүддені қорғау және келісімді үнемі жаңартып отыру құралына айналмақ.

Құбылмалы әлемде дипломаттардың жаңа рөлі – егемендікті қорғаудың икемді форматын жасау. Барлығы бекітілмеген, бірақ мүмкіндіктер көп.

Нағыз дипломатия – бұл жаңа ережелерсіз және қайта таратылған карталар жағдайында келіссөз жүргізе білу, келістіре білу.

Өз даусын жоғалтпай, тұрақтылық сақтағысы келетіндер – әрекет етуі керек.

Қазақстан: ішкі тұрақтылық – басты ресурс

– Бұл жағдай нақты біз үшін не білдіреді?

– Қазақстан қазірдің өзінде басымдылықтарға ие: география, ресурстар, көпвекторлық тәжірибесі, ЕАЭО мен ҰҚШҰ-дан бастап ИЫҰ мен ШЫҰ-на дейінгі түрлі форматтарға қатысу. Бұл негіз бен қазіргі сыртқы саяси белсенділік – еліміздің мүмкіндігін арттырады.

Жасыл энергетика, су ресурстары, азық-түлік қауіпсіздігі, көлік дәліздері сынды секторлар деңгейінде белсенді дипломатия қажет болады. Нақтылық қаншалықты жоғары болса, тұрақтылық та соншалықты берік болады.

Тағы бір маңыздысы – сарапшылар ел ішіндегі институционалдық ойлауды дамытудың маңызын атап өтеді. Әлем болжап болмайтын сипат ала бастады. Демек, қауіпсіздіктің, келіссөздердің, болжам жасаудың ішкі инфрақұрылымын күшейту керек.

Қазақстанға күш-қуаттың елі болу міндетті емес. Оған тізбектегі маңызды, тұрақты және қандай болмасын конфигурацияда да қажетті ел болу жеткілікті.

Бірақ, мұның бәрі басты ресурс – ішкі тұрақтылық пен бірлік болмаса, нәтиже бермейді. Жылдам өзгеріп жатқан әлемде өз бірегейлігі мен егемендігін сақтау үшін Қазақстанға қоғамдық ұйымшылдығын сақтап, сенімді күшейту және өз құндылықтарына сүйену маңызды.

Бұл жерде ұлт көшбасшысы басты рөл ойнайды. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев – түрлі тарихи жағдайлардағы мемлекеттік құрылыстың бірегей тәжірибесіне ие мемлекеттік қайраткер. Ол "Әділетті Қазақстан" ұлттық идеясын ұсынып, ол халық тарапынан қолдауға ие болды. Оның сыртқы саяси ұстамдылықты ішкі саяси және әлеуметтік-экономикалық реформалармен үйлестіре алуы – Қазақстан тұрақтылығының басты факторы.

– Жан-жақты әрі терең талдауыңызбен оқырмандармен бөліскеніңіз үшін алғыс айтамыз. Бес сұхбат барысында сіздің көмегіңізбен біз жаһандық өзгерістердің өзегін түсінуге тырыстық. Жаһандық көшбасшылық логикасының өзгеруі, әмбебап институттардың күйреуі, жаңа мәмілелік дипломатия, ықпал ету аймақтары, АҚШ стратегиясы және Қытай, ЕО мен Ресейдің реакциясы туралы әңгімелестік. Ең бастысы Сіздің көмегіңізбен оқырман– осы өзгермелі әлемде шын мәнінде ненің құнды екенін түсінді деп үміттенеміз.

– Осындай қызықты зерттеу тақырыбына мені шақырғандарыңызға рақмет. Біздің сұхбат халықаралық тақырыпқа қызығатын жандар үшін пайдалы болды деп сенемін.