2025 жылдың 11 шілдесінде Egemen Qazaqstan газетінде Ерлан Қариннің "Ұлы дала – көшпенділер өркениетінің алтын бесігі" мақаласы жарық көрді. Онда Мемлекеттік кеңесші Президенттің "Тәуелсіздік бәрінен қымбат" атты мақаласына тоқталып, 4 жылдың ішінде атқарылған маңызды істерге тоқталды.
Ерлан Қаринның пайымдауынша, президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың "Тәуелсіздік бәрінен қымбат" атты мақаласы — тәуелсіздік құндылығын қайта зерделеп, ұлттық рухты күшейтуге бағытталған маңызды бағдарлама болды. Бұл мақалада көтерілген мәселелер, әсіресе тарихи сананы жаңғырту, тіл, мәдениет, ұлттық бірегейлікті сақтау және дамыту жөніндегі ұсыныстар — барша қазақстандыққа ой салды.
Содан бері өткен төрт жылдан астам уақытта елімізде тарихи әділдікті қалпына келтіру, архив материалдарын зерттеу, ұлт зиялыларын дәріптеу бағытында нақты істер атқарылды. Ұлттық мерекелер қайта қаралып, тарихи тұлғаларымыздың еңбектері жаңаша бағалануда, деп жазады Egemen Qazaqstan газетіндегі мақаласында Ерлан Қарин.
"Атап айтқанда, Президенттің тапсырмасымен "Қазақстан тарихы: ежелгі дәуірден бүгінге дейін" атты 7 томдық академиялық еңбектің дайындалуы – айрықша жоба. Бұл жұмысқа еліміздегі жетекші ғылыми институттар жетекшілік етті, ал 250-ден астам тарихшы мен ғалым авторлық құрамға кірді. Көптеген бұрын белгісіз болған тың деректер ғылыми айналымға қосылды." Ерлан Қарин
Нәтижесінде, тарихымыз жүйеленіп, бар мәліметтер ұлттық мүдде мен ғылыми объективтілік тұрғысынан сараланды. Бұл еңбек – тарихи әділеттілікті қалпына келтіруге бағытталған ұлттық жоба ретінде бағаланады.
Тарихты жазу барысында асығыстыққа жол бермеу қажет. Дегенмен, оны ұзаққа созу да тиімсіз. Бұған дейінгі басылымдар ұзақ уақыт бойы дайындалған. Мәселен, 1943 жылғы алғашқы том бес жылда, 1957 жылғы екі томдық – бес жылдан астам, ал 1970-жылдардағы бес томдық дерлік он жылда жарық көрген.
Тәуелсіздік жылдарында дайындалған бес томдықтың бірінші томы 1996 жылы жарық көріп, соңғы томы 2010 жылы аяқталған. Яғни толық дайындалуына шамамен 15 жыл кеткен.
"Соңғы 20–30 жылда еліміздің мәдени және тарихи мұрасын жүйелеуге арналған түрлі жобалар арқылы мол материал жиналды. Мемлекет басшысының тапсырмасымен бұл жұмыс жаңа деңгейге көтеріліп, "Архив–2025" бағдарламасы іске қосылды. Шет елдерге арнайы экспедициялар ұйымдастырылып, 9 мемлекеттен 5 мыңға жуық тарихи құжат табылып, ғылыми айналымға енді. Мысалы, Қытай мұрағаттарынан алынған деректер Қазақ хандығының Цинь империясымен және басқа да көрші елдермен дипломатиялық байланыстары туралы мол мәлімет береді." Ерлан Қарин
Сондай-ақ Ұлыбританиядан табылған "Тарих-и Қыпшақ хани", "Нусрат-наме", "Муʻизз ал-ансаб", "Бахр ал-асрар" секілді қолжазбаларда XIV ғасырдан бастап Қазақ даласында болған маңызды оқиғалар қамтылған.
Бұрынғы басылымдарда картографиялық материалдар аз қолданылса, бұл жолы арнайы ізденістер нәтижесінде Италия, Франция, Қытай, Ресей архивтерінен бұрын беймәлім болған тарихи карталар табылды. Сонымен қатар археологиялық зерттеулер барысында да маңызды жаңалықтар ашылды. Мұның бәрі жаңа басылымның мазмұнын тереңдете түсті.
Жеті томдық – осыған дейінгі іргелі еңбектерді толықтырып, тәуелсіз Қазақстанның ұстанымы негізінде жазылған біртұтас қорытынды нұсқа деуге толық негіз бар.
Жақында осы көптомдықтың ресми редакциялық алқасы құрылды. Оның құрамында еліміздің жетекші ғылыми-зерттеу институттарының басшылары, Ұлттық музей мен Орталық мемлекеттік архив өкілдері, белгілі тарихшылар – Болат Көмеков, Жәкен Таймағамбетов, Мәмбет Қойгелдиев, Хангелді Әбжанов және тағы басқа мамандар бар. Бұл жұмыс әр буынның өкілдері – аға, орта және жас буын ғалымдарының бірлескен күшімен жүргізілуде. Редакциялық алқаның жұмысы кешенді әрі жүйелі түрде ұйымдастырылған.
Редакциялық алқа мүшелерінің барлығы – өз еліміздің мамандары. Яғни бұл 7 томдықтың әр тарауы мен бөлімі – өзіміздің ғалымдардың сүзгісінен өтіп, түпкілікті шешіммен бекітілуде. Өз тарихымызды өз қолымызбен жазып жатқанымыз – үлкен мақтаныш.
Әрине, ғылым тоқтамайды. Бұл еңбек – барлық мәселені толық шешті деп айтуға келмейді. Оған бағасын болашақ ұрпақ пен оқырман береді. Бірақ біз ұлттық тарихты тереңірек зерттеуге берік негіз қаладық деп сеніммен айта аламыз.
Жақын арада бұл жеті томдық жарық көреді. Оның мазмұны мектеп пен жоғары оқу орындарының бағдарламаларына енгізіледі. Осылайша, тарихымызды біртұтас жүйелі шежіреге айналдыру жолындағы маңызды міндет орындалады.
Қазақстан тарихына кең ауқымда қарау қажеттігі туралы мәселе тағы да күн тәртібінде. Мамандардың айтуынша, қазіргі қазақ жерінде мемлекеттер ежелгі дәуірде-ақ пайда болып, орталықтандырылған басқару жүйесі, әлеуметтік иерархиясы мен ортақ рухани-мәдени құндылықтары болған.
"Археологиялық және тарихи деректер Ұлы даланың өркениет ошағы болғанын айғақтайды. Ежелгі металлургия орталықтары, Ботай мәдениеті, Алтын адам, Берел қорғандары мен басқа да тарихи мұралар – соның нақты дәлелі. Сонымен қатар Орхоннан Дунайға дейінгі аралықта орналасқан балбал тастар да көшпенділердің кең аумақта билік еткенін көрсетеді." Ерлан Қарин
Балбал мүсіндер мен түркі дәуірінің бітіктастары – Күлтегін, Білге қаған және жақында табылған Құтлық қаған ескерткіші – осы өркениеттің биік мәдениетін айқындайды. Бұл мұралар – тек қазақ халқы емес, бүкіл адамзатқа ортақ құндылықтар.
Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан Тараз, Түркістан, Отырар, Сарайшық сынды көне қалалар да Орталық Азияның мәдени-экономикалық дамуының куәсі. Бұл қалаларды өз заманында әйгілі саяхатшылар мен жиһанкездер – Сюань-Цзянь, Ибн Баттута, Марко Поло – таңдай қағып сипаттаған.
Қазақстанның материалдық және материалдық емес мәдени мұраларын ЮНЕСКО тізіміне енгізу жұмыстары жалғасуда. Жақында Маңғыстау өңіріндегі жерасты мешіттерін Әлемдік мұра нысандарының қатарына қосу ұсынылса, биыл "Хандар шежіресінің" қолжазбасы "Әлем жады" тізіміне енді.
Бұл бастамалар еліміздің тарихи-мәдени мұрасын әлемге танытып, Ұлы даланың өркениет бесігі ретіндегі рөлін нығайта түседі.
