Қазақстанның энергетикалық болашағы туралы пікірталастардың өзегінде Атом электр станциясының (АЭС) құрылысы тұр. Бірі оны экологияға төнген қауіп деп санаса, енді бірі елдің энергетикалық дербестігіне жасалған стратегиялық қадам деп бағалайды. Бұл ретте Egemen.kz тілшісі ҚР Атом энергиясы жөніндегі агенттігіне сауал жолдап, станцияны кім салады, жобаның құны қандай, экология мен қауіпсіздік қалай қамтамасыз етіледі деген бірқатар өзекті сауалдарға нақты жауап алды.
Агенттік мәліметінше, елімізде бой көтеретін алғашқы АЭС жобасы бойынша технологиялық серіктес ретінде халықаралық бағалау нәтижесінде Ресейлік «Росатом» мемлекеттік корпорациясы таңдалған. Бұл таңдау «Қазақстандық атом электр станциялары» ЖШС, француздық Assystem компаниясы және тәуелсіз сарапшылар қатысуымен әзірленген әдістеме негізінде жүзеге асқан. «Росатом» технологиясы қазіргі уақытта әлем бойынша кеңінен қолданылып, халықаралық қауіпсіздік стандарттарына сәйкес келеді.
Бірақ бұл жоба тек ресейлік технологиямен шектелмейді. Жобаға түрлі елдердің инжинирингтік ұйымдары мен жабдықтаушылары қатысады. Яғни, бұл – мультисеріктестік форматындағы консорциум, ал ол өз кезегінде технологиялық біржақтылықтан сақтайды және жобаның икемділігін арттырады.
Қазіргі таңда жобаның нақты құны жобалау-сараптамалық жұмыстар аяқталғаннан кейін нақтыланады. Алдын ала деректер бойынша, қаржыландырудың негізгі бөлігі шетелдік, дәлірек айтқанда ресейлік экспорттық несие арқылы қамтамасыз етілмек.
Жалпы АЭС – ұзақмерзімді жоба. Агенттік болжамы бойынша, оның құрылысы шамамен 10-12 жылға созылады. 2025 жылдан бастап инженерлік ізденістер басталмақ. Жобалау, жергілікті инфрақұрылымды дайындау, лицензиялау және құрылыс кезеңдері кезең-кезеңімен жүзеге асады.
«Қазақстан мен Ресей арасындағы келісімдерге сәйкес, жобаны іске асыру үшін экспорттық кредит беру мәселесі талқыланып жатыр. Яғни, жобаның негізгі бөлігін шетелдік (ресейлік) жеңілдетілген қаржыландыру құрайды. Бұл қаражат жабдықтарға және құрылыс-монтаж жұмыстарына бағытталады. Атом станциясы екі энергоблоктан тұрады. Әрқайсысының қуаттылығы – 1200 МВт, жалпы қуаты – 2400 МВт. Бұл Қазақстанның қазіргі электр энергиясын тұтынуының шамамен 15-18%-ын жабуға жеткілікті. Жобаны 2035–2036 жылдары толық іске қосу жоспарланып отыр», деді ҚР Атом энергиясы жөніндегі агенттігі төрағасының орынбасары Ә.Махамбетов.
Мекеме жауабында көрсетілгендей, АЭС салу жаңартылатын энергия көздерімен қайшы келмейді. Керісінше, күн мен жел секілді баламалы қуат көздерінің тұрақсыздығын теңдестіретін сенімді базалық қуат көзіне айналады.
Қазақстан 2060 жылға қарай көміртек бейтараптығына қол жеткізуді мақсат етіп отыр. АЭС осы жолда көмір мен газға тәуелділікті азайтуға, экологияны қорғауға және жаңартылатын қуат көздерінің рөлін күшейтуге мүмкіндік береді.
«Жел мен күн – болашақтың энергиясы. Бірақ олардың ауа райына тәуелділігі жоғары. АЭС – осының орнын баса алатын тұрақты қуат көзі», дейді мамандар.
Елімізде бейбіт мақсаттағы атом энергетикасын дамыту мәселесі күн тәртібіне шыққалы қоғамдық пікір, кәсіби қауымдастықтар мен халықаралық ұйымдар тарапынан түрлі көзқарас айтылып келеді. Дегенмен, мемлекет қабылдаған стратегиялық шешім – алғашқы атом электр станциясын (АЭС) салу жобасы тек энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қатар ел ішіндегі еңбек нарығына жаңа серпін әкеледі.
Агенттік ұсынған ресми мәліметтерге сәйкес, құрылыс кезеңінде мыңдаған жұмыс орны ашылады. Станция іске қосылған соң, шамамен 2000 маман тұрақты жұмысқа тартылады. Оның 400-і – ядролық энергетика саласының жоғары білікті мамандары. Қазақстанда қазіргі таңда 18 жоғары оқу орнында ядролық бағыттағы мамандар дайындалады. Бұған қоса, шетелдік жоғары оқу орындарымен қос дипломды бағдарламалар жүзеге асырылып жатыр.
Қауіпсіздік – атом энергетикасының ең сезімтал тұсы. Ресми деректерге сүйенсек, АЭС жобасы халықаралық талаптарға толық сәйкес келеді. Жобада қос контейнмент, пассивті және активті қорғаныс жүйелері, авариялық автоматты тоқтату жүйелері қарастырылған. Сондай-ақ Халықаралық атом энергиясы агенттігінің (МАГАТЭ) стандарттары мен Қазақстанның экологиялық заңнамасы негізінде жүзеге асырылады. Радиациялық қауіпсіздік, қалдықтармен жұмыс істеу, отынды сақтау сынды барлық үдерістер халықаралық нормаларға сай бақыланады.
Естеріңізге сала кетейік, 2024 жылғы 6 қазанда өткен республикалық референдумда дауыс берген азаматтардың 71 пайызы АЭС құрылысына қолдау білдірген еді. Агенттіктің пікірінше, бұл – халық сенімінің нақты көрсеткіші.
Содан бері қоғамдық тыңдаулар, ақпараттық науқандар, сарапшылармен ашық кездесулер тұрақты өткізіліп келеді.
АЭС – тек электр станциясы емес, технологиялық серпіліс, экологиялық жауапкершілік және ең бастысы ұлт болашағына салынған ұзақмерзімді инвестиция. Жоба күрделі, қауіптері де, сын-қатерлері де бар. Енді бұл бағыттағы жұмыс барынша ашық, қауіпсіз және тиімді жүргізілсе, Қазақстан атом энергетикасының жаңа дәуіріне нық қадам басары сөзсіз.
