Бұл қақтығыс Таяу Шығыстаң Орталық Азия елдерімен сауда жолдарына өз түзетулері мен өзгерістерін енгізері хақ. Ал Қазақстанның екі елмен де қарым-қатынасы мығым . Дегенмен соғыс еліміздің сыртқы саудасына қандай әсерін тигізеді.
Назым Қайрат, тілші:
- Еліміздің Иранмен де, Израиль мемлекетімен де сауда-экономикалық байланысы жыл өткен сайын нығайып келеді. Мәселен, былтыр Иран мен Қазақстан арасындағы тауар айналымы 340 миллион доллардан асты. 2023 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 12% көп. Қос мемлекет негізінен ауыл шаруашылығы өнімдері бойынша сауда айналымын жүзеге асырып отыр. Ал Израиль мен Қазақстан арасындағы тауар айналымы былтыр 240 миллион долларға жуық соманы құрады. Басымдық машина жасау және металлургиялық өнімдерді жеткізуге беріліп келеді. Енді Иран мен Израиль арасындағы саяси қақтығысқа байланысты бұл елдермен ортақ жобалардың алдағы тағдыры не болмақ? Сауда және интеграция министрлігінің мәліметінше, әзірге жоспарланған инвестициялық жобаларға, тауар айналымына саяси шиеленістің салқыны тие қойған жоқ. Себебі тауардың басым бөлігі теңіз және құрлық арқылы жеткізіледі.
Асқар Мұзафар, ҚР Сауда және интеграция министрлігінің сарапшысы:
- Сауда айналымы, сауда ағымдары әдепкі қалпында жүріп жатыр. Авиа карго ғана болмаса. Бірақ авиа каргоның жалпы саудадағы көлемі. Егер сауда-саттықты транспортқа бөлетін болсақ, құрлық, теңіз, әуе кеңістігі деп бөлсек, авиа каргоның алатын үлесі өте төмен. Жалпы сауда-саттыққа айтарлықтай ықпал етпейді.
Десе де жауапты министрлік екі ел арасында соғыс жағдайы басталса, сауда-саттық көлемінің түсуі мүмкін екенін де жасырмады. Дегенмен еліміздің транспорттық әлеуетін арттыру үшін қазір өзге де елдермен келіссөздер жүргізіліп жатқан көрінеді.
Самат Нұртаза, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты:
- Бұл қақтығыс ұзаққа бармайтын сияқты, менің ойымша. Әрине, Тель-Авив, Тегеран қалалары бомбаланып жатыр, өкінішке қарай. Бірақ та бұл ары кетсе бір айдың ішінде шешілетін мәселе деп ойлаймын. Содан кейін барып екі ел арасындағы сауда-саттық орнына келеді деп ойлаймын. Иранмен жоспарланған қаржы пайдасы егер де бюджетке келмесе, онда басқа мемлекет арқылы Қытайдың сауда-саттығын арттырып немесе Орталық Азиядағы басқа ел арқылы есесін жауып отырамыз деп ойлаймын.
Таяу Шығыстағы қақтығыстың салдарынан доллар мен мұнай бағасы өсіп отыр. Мәселен, қазір «Брент» маркалы мұнайдың 1 баррелі 76 доллардан асады. Бұл Қазақстан сынды мұнай өндіруші елдер үшін тиімді, бірақ теріс әсері де болуы ықтимал.
Ассоль Мирманова, саясаттанушы:
- Әрине, Қазақстан үшін мұнай бағасының өсуі бастапқы кезеңде жағымды әсерін беруі мүмкін. Бірақ ұзаққа созылса, салдары ауыр болатынын да ұмытпау керек. Жалпы Таяу Шығыстағы жағдайға АҚШ, Қытай, Ресей сынды ірі державалардың ықпалы басым болады.
Асқар Мұзафар, ҚР Сауда және интеграция министрлігі Экспортты ілгерілету департаментінің сарапшысы:
- Осы жылдың статистикасына қарайтын болсақ, қаңтар-сәуір айларында Қазақстан Израильге мұнай экспортын жасамады десе де болады. Өйткені 100% түсіп қалды.
Иран-Израиль шиеленісі Суэц каналы мен Парсы шығанағы арқылы өтетін теңіз жолдарының тұрақтылығына қауіп төндіріп тұр. Қазақстан үшін бұл өте маңызды. Себебі бұл Каспий теңізі арқылы Әзербайжан, Грузия, Түркияға, жалпы Еуропаға жетуге мүмкіндік беретін Транскаспий халықаралық көлік бағытына тікелей қатысты. Сарапшылардың пікірінше, қазіргі тұрақсыздық жағдайында бұл бағыт белсенді түрде қолданылуы мүмкін. Әрине, бағыттың жүктемесі көбейері анық. Десе де бұл сауда-саттық айналымын үзбеудің ең қауіпсіз жолы болмақ.
Авторлары: Назым Қайрат, Абдулхамит Бөлекбаев
