Алаш қайраткерлерінің белді өкілі Біләл Сүлеевтің сүйегі Ташкентте жатыр.

Ағартушы ғалымға 1937 жылы халық жауы деген жала жабылып атылады. Біләл Сүлеев Қарақалпақстанның тұңғыш білім министрі болған. Ол өзі қызмет еткен екі жылда Нүкіс қаласында университет пен бірнеше мектеп ашқан. Ғалымның еңбектерін Өзбекстан тарихшылары жақсы біледі.

Өзбек тарихшысы Бахром Ирзаев Ташкентте ат ізін салған алаш қайраткерінің еңбектерімен жақсы таныс. Біләл Сүлеевтің өмір жолын, Қарақалпақстанда жасаған еңбектерін, тағылған жалған айыптарды, құпия құжаттардан көргенін айтады.

Бахром Ирзаев, тарих ғылымдарының PhD докторы:

- 1935 жылы Қарақалпақстанға жіберіледі. Біләл Сүлеев ол жерде бар жоғы екі жыл қызмет болады. Ол өзінің негізгі жұмысынан тыс ондаған кітпаты қарақалпақ тіліне аударған. Қарақалпақ үкіметінің білім саласына реформа жасайды. Мектеп бағдарламаларын жасап шығады. Сөйтіп жүргенде ұсталады. Алғашқыда балалар тарапынан оның үстіне арыз түсті деген айып тағылады. Кейін Мұхаметжан Тынышбаевпен кездесті дегенге ауыстырылады. Шындығында олар 1936 жылы наурыз айында Төрткүлде ұшырасқан екен.

Біләл Сүлеев «Қазақ», «Шура», «Уақыт», «Тілші» газеттеріне мақала, сатира өлеңдерін жиі жариялап тұрған. Шығармаларында ұлтқа деген риясыз махаббатын, өз ісіне деген адалдығын аңғаруға болады.

Бахром Ирзаев, тарих ғылымдарының PhD докторы:

- Ташкентте 1938 жылы 13 қазанда атылады. Біздің музейде ол кісі жайлы мағлұматтар жинақталған. Бауырлас халықтардың ортақ перзенті деп айтуға болады. Себебі қай жерде қызмет етсе де, жергілікті халыққа жақсылық жасады. Біләл Сүлеевтің өмір жолы күреспен өтті. Сол кездегі билік осындай тұлғалардан қатты қорықты.

Ташкенттегі саяси қуғын-сүргін құрбандары атындағы мемориалды кешені Қазақстандағы музейлермен берік байланыс орнатқан. Біріккен жұмыстардың нәтижесінде жазықсыз атылған 60-тан астам адамның есімі анықталған.

Бахтиёр Хасанов, тарих ғылымдарының докторы, профессор:

- Алматылық әріптестерімізбен бірігіп, саяси қуғын-сүргінге ұшыраған қазақ азаматтарының есімін таптық. Құрбан болғандар Каспий бойындағы елді мекендердің тумалары. Оларға мемлекеттік жоспарды орындамады деген жалған айып тағылып, сол үшін атылған. КГБ архивтерінен оқиғаны растайтын құжаттарды анықтадық.

Тарихшылардың біріккен жобасы жалғаса бермек. Себебі саяси қуғын-сүргін тақырыбында осы күнге дейін ашылмай келе жатқан құпиялар біз ойлағаннан да көп, дейді ғалымдар.

Дулат Нуркин