Отандық азық-түлік өндірісін қолдау – мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі ең маңызды бағыттың бірі. Алайда соңғы жылдары салада күрделі мәселелер жиналып, импорттық тауарлар басымдығы байқала бастады. Сауда желілеріндегі шетелдік өнім үлесі артқан сайын, жергілікті өндірушінің нарықтағы орны тарылып барады, деп жазады Egemen.kz.
Отандық азық-түлік өндірісін қолдау – мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі ең маңызды бағыттың бірі. Алайда соңғы жылдары салада күрделі мәселелер жиналып, импорттық тауарлар басымдығы байқала бастады. Сауда желілеріндегі шетелдік өнім үлесі артқан сайын, жергілікті өндірушінің нарықтағы орны тарылып барады.
Мәселенің негізгі себебі – әділетсіз бәсеке. Импорттаушылар кей жағдайда әдейі төмен баға қойып (демпинг тәсілі арқылы), жергілікті өнім өндірушілерді нарықтан ығыстырып шығарады. Мұндай жағдайда отандық кәсіпорындардың өнімін ірі сауда желілеріне кіргізуі қиынға соғады. Өндірістік шығындар мен логистикалық кедергілер де отандық бизнесті тығырыққа тіреп отыр.
Көрсеткіштердің құлдырауы – нақты айғақ
Ұлттық статистика бюросының ресми деректері бұл үрдістің ауқымын айқын көрсетеді. Егер 1990 жылы елде өндірілген ет пен тағамдық субөнімдер көлемі 1 миллион тоннадан астам болса, 2024 жылы бұл көрсеткіш 431,2 мың тоннаға дейін төмендеген. Сүт пен кілегей өндірісі де екі еседен астам қысқарып, 1,4 миллион тоннадан 621 мың тоннаға азайған. Сары май мен спредтер – 85 мың тоннадан 32,5 мың тоннаға, ал жаңа піскен нан өндірісі 1,2 миллион тоннадан 497,2 мың тоннаға дейін төмендеген.
Бұл тек жекелеген бағыттар ғана. Сарапшылардың айтуынша, ұн, қант, кондитерлік өнімдер, консервілер мен сусындар өндірісінде де дәл осындай құлдырау байқалады. Демек, еліміз әлі күнге дейін 1990 жылдардағы өндірістік әлеует деңгейіне жете алмай отыр.
Салдар – импортқа тәуелділік
Осы көрсеткіштердің нәтижесінде Қазақстан біртіндеп импортқа тәуелді елге айналды. Нарықтағы әрбір екінші азық-түлік өнімі шетелден әкелінеді. Бұл жағдай бір жағынан тұтынушылардың таңдауын кеңейткенімен, екінші жағынан елдің азық-түлік қауіпсіздігіне қауіп төндіреді.
Импорттық өнімдердің көпшілігі жергілікті кәсіпорындар өндіретін тауарлармен тікелей бәсекеде тұр. Мысалы, Ресей, Беларусь, Қырғызстан мен Өзбекстаннан әкелінетін сүт өнімдері мен кондитерлік тауарлар жергілікті өндірушілердің нарықтағы үлесін азайтып келеді. Ал кейбір еуропалық, қытайлық өнімдер демпингтік бағамен ұсынылып, ішкі нарықтағы баға тепе-теңдігін бұзып отыр.
Жүйелі әрі әділ қолдау қажет
Сарапшылардың пікірінше, отандық азық-түлік өндірісін қалпына келтіру үшін мемлекеттік қолдау шараларын жүйелі түрде күшейту қажет. Ең алдымен, сауда желілеріндегі квоталар мен талаптарды қайта қарау, жергілікті өнімге басымдық беру, сатып алу рәсімдерін жеңілдету мен логистикалық тізбектерді қысқарту маңызды.
Сонымен қатар өндіріс шығындарын азайтуға бағытталған салықтық әрі қаржылай жеңілдіктер, технологиялық жаңғырту бағдарламалары, экспорттық қолдау тетіктері іске қосылуы тиіс. Бұл шаралар бір жағынан кәсіпкерлердің өнім сапасын арттыруға, екінші жағынан баға бойынша импорттық өнімдермен тең дәрежеде бәсекелесуге мүмкіндік береді.
Бәсекеге қабілетті болу – ұлттық мүдде
Отандық азық-түлік өндірісінің артта қалуы тек экономикалық мәселе емес, ұлттық қауіпсіздік тұрғысынан да өзекті. Себебі ішкі нарықтың импортқа тәуелді болуы – елдің азық-түлік тұрақтылығын әлсіретеді. Қандай да бір сыртқы факторлар әсер еткен жағдайда (мысалы, шекараның жабылуы, логистика дағдарысы, бағаның өсуі), ел халқын қамтамасыз ету қиынға соғуы мүмкін.
Сондықтан отандық өндірісті қолдау – тек шаруалар мен кәсіпкерлердің мүддесін қорғау емес, мемлекеттің ұзақмерзімді стратегиялық тұрақтылығының кепілі.
Қазір елімізде азық-түлік өндірісі шешуші кезеңде тұр. Сондықтан саладағы теңсіз бәсекенің салдарын ашық айтып, нақты шешім қабылдау уақыты келді. Егер қажетті қолдау шаралары дер кезінде қолға алынбаса, импорттық өнімдердің басымдығы одан әрі күшейеді. Енді мемлекет пен жеке сектор бірігіп, жүйелі қолдау мен әділ нарық қағидатын қалыптастырса, еліміз өз өндірістік әлеуетін қайта жаңғырта алады. Бұл – ұлттық экономиканың болашағы мен халықтың азық-түлік қауіпсіздігі үшін аса маңызды міндет.
