Гендерлік теңдік қалай қамтылған? Қызметтік салады әйелдерге қатысты кемсітушілік әлі де бар ма? Гендерлік теңдік мәселесінде ерлер де зардап шегетін жағдайлар бола ма?
Осы және өзге де сұрақтарға құқықтық саясат маманы, заңгер Аяжан Ойрат жауап береді.
— Қазақстан заңдарында гендерлік теңдік қалай қамтылған?
— Гендерлік теңдік деген кезде Конституцияны қарауымыз керек. Теңдік демократияның басты принциптерінің бірі. Гендерлік теңдік дегеніміз әйел мен ердің тең болуы. Олардың құқықтарының тең болуы. Қазақстан заңында жалғыз басты әйел баланы асырай алады. Ал жалғыз басты ер адам біздің заң бойынша асырай алмайды. Осы жағынан бізде теңсіздік бар, бірақ бұл адам құқығына байланысты болып кетеді. Сондықтан толықтай гендерлік теңдік бар деп айта алмайсың, жоқ деп айта алмайсың. Біз бәрібір ортақ балансты ұстап тұрған елміз.
— Қызметтік салады әйелдерге қатысты кемсітушілік бар деп пайымдайсыз ба?
— Енді қызметтегі гендерлік теңдікке келейік. Жұмысқа қабылдау шарттары болады. Жұмыс берушілер адамдарды кемсіту үшін түрлі шарттар қояды. Жасы осындай, тұрмыс құрмаған, баласы болмау керек деген сияқты шарттар. Жұмысқа қабылдар алдын сұхбаттасу болған кезде де кемсітетін сұрақтар қояды. «Іссапарға баруға дайынсыз ба, балаларыңызды қалай тастайсыз» деген сияқты сұрақтар қояды. Ал ерлерге ондай сұрақтар қойылмайды. Ол адамның жеке мәселесі. Ол артық сұрақтар деп есептеймін. Әйел адам баласын тәрбиешіге тастай ма, ата-анасына қалдыра ма өзі біледі. Қызметтік салада әйелдерге қатысты осындай кемсітушілік бар.
— Гендерлік теңдік мәселесінде ерлер де зардап шегетін жағдайлар бола ма?
— Ерлерге қатысты да шектеулер болып жатады. Мысалы, мектепте қыз балалар шалбар да кие алады, белдемше де кие алады. Ал ұлдар тек қана шалбару жүруі керек. Оларға қысқа шалбар киюге, орысша айтқанда шорты киюге болмайды. Ол да кемсітудің бір түрі. Олар балаларға, оларға еркіндік керек. Ұл балаларға қысқа шорты киюге рұқсат беру керек. Шетелде ондайға рұсқат етілген. Қыздарға белдемше киюге рұқсат болса, ұлдарға қысқа шалбар киюге рұқсат беру керек. Гендерлік теңсіздіктен ұлдар да зардап шегіп жатады. Гендерлік теңсіздік болатын салалар көп, бірақ мен көбінесе осы жағынан ғана нақты айта аламын.
