Қазақ даласындағы киік популяциясы 5 млн-ға жеткен. Бұл әлемдегі ақбөкеннің 98%-і елімізде жайылып жүр деген сөз.
Рас, киелі киік санын көбейту жөніндегі қазақстандық тәжірибе жаһанға үлгі. Алайда қазір Ақмола, Қарағанды және Батыс өңірлерінің шаруалары зардап шегіп жатыр. Мәселен, Батыс Қазақстанның шаруа қожалықтарына 36 млн теңгеге дейін шығын келген. Ұлттық құрылтайда Президент Үкіметке осы мәселенің оңтайлы шешімін табуды тапсырған еді. Бүгін Мәжілісте түйінді түйткілге арналған комитет отырысы өтті. Онда қандай ұсыныстар айтылды?
Бақыт Топтаева, тілші:
- Батыс Қазақстан облысының биыл жеті бірдей ауданы қаптаған киіктен зардап шегіп отыр. Бесеуінде өңірдегі мал шаруашылығының 75%-і шоғырланса, екі аудан егін шаруашылығымен айналысады. Облыстық мәслихат депутаты әрі шаруа қожалығының басшысы Ақылбек Сағитов киік саны жыл санап еселеніп жатқанын айтады. 2023 жылы 1 млн 600 мың бас болса, 2024 жылы 2 млн 300, ал биыл 4 млн шамасында. Көбейгені соншалық, қазір малмен бірге жайылып жүр.
Ақылбек Сағитов, БҚО мәслихатының депутаты:
- Киікті енді қайда айдайтынын білмей жатыр шаруалар. Шынын айтқанда, бүкілі осы шеңбердің барлығынан шықты. Қазір елді мекендер зардап шегіп жатыр. Тек қана шаруа қожалықтары емес. Ауыл тұрғындары да. Ол жерде басқа табыс көзі жоқ. Ауыл халқы мал асыраумен күн көреді.
Жайылымға түскені өз алдына, егінді таптап кету қаупі бар. Оған қоса, мал арасында пастереллёз сияқты түрлі вирустың таралуына себепші болуы мүмкін. Сондай-ақ қырылған киікті ауыл жұрты малға арналған қорымға көмуге мәжбүр. «Өңірде қордаланған ауыл шаруашылығы мәселесіне бұл жығылған үстіне жұдырықтай болып тиіп жатыр», - дейді ғалым Сергей Скляренко.
Сергей Скляренко, Қазақстан биоалуантүрлілікті сақтау қауымдастығы орталығының ғылыми директоры:
- Батыс Қазақстан облысындағы қожалықтардың есебінше, шығын көлемі 600 мың теңдеген 36 млн теңгеге дейін жетеді. Негізінен егістік алқаптары өнімділігінің азаюы байқалады. Шаруалар амалсыз шабындық аумағын кеңейтуге мәжбүр. Осылай техника мен отынға шығындалады.
Батыс Қазақстан аймағында жүргізілген зерттеу ақбөкеннің табиғи миграция жолының бұзылғанын анықтады. Яғни, желілік инфрақұрылым салынғаннан кейін киіктер бір жерде шоғырланып қалған. Әзірге Экология және табиғи ресурстар министрлігінің жер-жерде құрған штабы киіктерді егістіктен әрі айдаумен ғана шектеліп отыр.
Нұркен Шарбиев, ҚР Экология және табиғи ресурстар вице-министрі:
- Ғылыми ұсыныстарға құлақ түретін болсақ, бөкендер жақында ғана төлдеді. Құралайдың көбі әлі енесінің емізігінде. Әдетте киік санын реттеу жұмысы 1 қыркүйектен 30 қарашаға дейін жүргізіледі.
Қызыл кітапқа енген ақбөкенге бүгінде ешқандай қауіп төніп тұрған жоқ. Демек, оны Қызыл кітаптан шығаратын кез келді. Депутат Айдарбек Қожаназаровтың айтуынша, киікті атуға заң жүзінде тыйым салынғаны санын реттеуге кедергі келтіріп тұр.
Айдарбек Қожаназаров, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты:
- Қызыл кітапқа кіру критейрилері бар, шығу критерийлері бар. Енді қазір қарасақ, қазір біздің ақбөкеніміз Қызыл кітаптан шығаруға бүкіл критерийлерге сай болып тұр. Екіншіден, олардың жайылатын жерлерінің де азаю қаупі туындап тұрған жоқ.
Болжам бойынша биыл киік саны 6 млн-ға жетіп қалуы мүмкін. Ғалымдар: «Популяциясын 20% азайту арқылы шабындық пен егіндікке келтірер зардабын азайтуға болады», - дейді. Еті мен мүйізін өткізіп, жергілікті халық пайдасын да көре алады. Отырыста айтылған ұсыныстардың бір парасы осы. Мәлім болғандай, бүгінде зоология институты арнайы ғылыми негіздеме әзірлеп жатыр. Осыған сүйеніп, комитет таяу уақытта үкіметке арнайы ұсыныстарды енгізеді.
Авторлары: Бақыт Топтаева, Марат Диханбаев
