Алғашқы балалар басылымы 1930 жылы 14 наурызда "Жас Алаш" газетінің ішіндегі газет болып жарық көрді.
Биыл республикалық балалар мен жасөспірімдерге арналған "Ұлан" газетіне 95 жыл толып отыр. 1930 жылдан бері "Пионер", "Октябрь балалары", "Қазақстан пионері" деген атаумен шығып, кейін "Ұлан" деген атқа ие болған басылым балалар журналистикасы мен әдебиетінің дамуына үлес қосып қана қоймай, қашан да жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беретін оқу құралы болды. Кемел Тоқаев, Сейдахмет Бердіқұлов, Фариза Оңғарсынова, Сұлтан Қалиұлы сынды ақын-жазушылар, журналистер бас редакторлық қызмет атқарып, қалам ұстаған жас буынға бағыт-бағдар беріп, қанатын қатайтты. Мыңдаған бала "Ұланға" хат жазып, жауабын асыға күтті. Осынау ғасырға жуық уақыт аралығында басылым жас оқырманның досы, сырласы, ақылшысы бола білді.
"Ұланның" 95 жылдығы Алматыдағы Ұлттық кітапханада аталып өтті. Мерейтойға газеттің бұрынғы бас редакторлары, әр жылдары газетке хат жазып, журналистік жолын осы басылымнан бастаған журналистер, газеттің бұрынғы-қазіргі жас тілшілері және мектеп оқушылары қатысты.
Осы орайда Информбюро порталы "Ұлан" газетінің балалар журналистикасындағы рөлі мен жас буынға ықпалын саралап, технология қарыштап дамыған заманда балаларды рухани байытатын кітап пен газет оқуға қалай тартуға болады деген сұраққа жауап іздеді.
"Ұлан" – ұлт айнасы"
Дихан Қамзабекұлы, "Қазақ газеттері" ЖШС бас директоры:
– Үлкен классиктерімізден бастап, кешегі-бүгінгі қазақ ой-парасатының, педагогика, психология, әлеуметтік ғылымдар салаларының жетегінде жүрген шығармашыл азаматтар осы "Ұланның" шекпенінен шықты. Бұл – біз үшін мәртебе. 95 жыл бір қарағанда үлкен абыз аталарымыздың ғұмыры секілді. Бірақ біздің "Ұлан" бүгінге дейін қаншама қиын кезеңдерді бастан кешірді. 1930 жылдары газет алғаш шығып жатқан кезде Ахмет Байтұрсынұлы бастаған Алаш зиялылары түрмеде отырды. Олардың ішінде Мағжан да, Жүсіпбек те бар еді. Олар өздері қызмет еткен жердің бәрінде де балаларға байланысты, оларды ағартуға бағыттайтын ауқымды міндеттерді ойға алды. Басылым сол арыстардың арманын жалғады. Ақаңның соңғы тілегі, бата беріңізші деп алдына барғандағы соңғы батасы да: "Айналайындар, мұғалім болыңдар" деген бата еді. Онысы осы "Ұлан" секілді газеттердің оқырманы, тілекшісі бол деген сөз деп қабылдаймын.
Басылым тарихтың талай тар жол, тайғақ кешуінен сүрінбей өтіп, бүгінгі биігіне жетті. Кеңестік идеологияның қыспағында жүрсе де, ұлттық құндылықтың шырағын сөндірмеді. Алаш арыстары арман еткен тәуелсіз ой, еркін пікір, ұлттық таным – басылымның өне бойынан орын тапты. Қандай қилы кезеңдер өтсе де, "Ұлан" ұлтпен бірге жасап келе жатыр. "Ұлан" – еліміздің бір ғасырлық тарихын шежіреге айналдырған ұлт айнасы.
"Балалар жазушысы болуы үшін ең алдымен балалар журналистикасы мектебінен өту керек"
Бейсенбай Сүлейменов, "Ұлан" газетінің бұрынғы бас редакторы:
– Менің ұстаздарым мықты болды. Фариза Оңғарсынова, Бейбіт Қойшыбаев ағамыз, Уәлихан Қалижан ұстаз болды. Балалар журналисі болу деген өте жауапты, қызығы мен қиындығы қатар жүретін мамандық. Біздің кезімізде балалар журналистикасында жүрген, "Қазақстан пионеріне" жазған қыз-жігіттер өз мамандықтарына шын берілгендер еді. Сол журналистер қазір балалар журналистикасына, балалар әдебиетіне атсалысып жатыр. Оның ішінде Талғат Айтбайұлы өз қаржысына "Жыл он екі ай" журналын басып шығарып жатыр. Желтоқсан оқиғасын зерттеп, он жеті томдық кітап қылып шығарды. Саналы ғұмырын балалар басылымдарына арнаған журналистер көп болды.
Мен де бүкіл шығармашылығымды балаларға арнадым. "Қазақстан пионері" газетінде тілшіліктен бастап бас редактор болып бірнеше жыл жұмыс істедім. Фариза апам мен Уалихан барлық мүмкіндікті жасады. Бізге және балаларға күш-жігер беріп әдебиетке, журналистикаға баулыды. Бізді үлкен журналисткаға шығарып салды.
Балалар журналистикасының шыңы "Ұлан" газеті деп есептеймін, өйткені бала біткеннің барлығы шығармаларын "Ұланға" жіберетін. Жыл сайын мыңдаған хат келетін. Хаттарды ескерусіз қалдырмай, бәріне жауап жазатынбыз. Шығарамыз, шықпағанына жауап жазып, хаттың иесіне жетуін қадағалаймыз. Бүгінгі жазушылардың барлығы "Ұланның" мектебінен өткен, сол себепті бұл басылымның жастарды, соның ішінде жас тілшілер мен жазушыларды тәрбиелеуде рөлі өте зор деп білемін.
Қазір бәрі телефонға көшіп кетті. Оның жақсы жағы да, жаман жағы да бар. Балаларды қадағалай алмай қалдық, өйткені олар озып кетті. Балаларға әдептілікті үйрететін, кішіпейілділікке тәрбиелейтін құрал – газет. Сондықтан балалардың барлығын газет оқуға шақыруымыз керек.
Қазақстан жазушылар одағын басқарған Нұрлан Оразалин, Ұлықбек Есдәулет, қазіргі Мереке Құлкенов бәрі "Қазақстан пионерінде" қызмет істеген. Мен ең жақсы шығармаларымды "Қазақстан пионерінде" жаздым. Балалар жазушысы болуы үшін ең алдымен балалар журналистикасы мектебінен өту керек. Мен сол мектептен өттім. Балалар журналисі болғаныма қуанамын.
"Ата-ана баласымен бірге газет пен кітап оқуы керек"
Жадыра Нармаханова, "Ұлан" газетінің қазіргі бас редакторы:
– "Ұлан" газетін қазақ журналистикасының ұстаханасы деп айтуға болады. Қазақ журналистеріне "бала кезде қандай болдыңыз?" деген сұрақ қойса, олардың міндетті түрде "Ұланға" қатысты естелігі болады. "Кезінде "Ұланға" жазған едім", "Ұланнан" осындай хат алған едім", "Осындай мақалам шыққан" әдемі естелік ретінде айтады. "Ұлан" газеті балалардың материалдарын жариялап қана қоймай, олармен кері байланыс орнататын. Сонысымен де "Ұланды" көп адам жақсы көреді, ұмытпайды. Бүгінгі мерейтойымызға балардың өзі шақырусыз-ақ келіп, сыйлық жасап жатыр. Олардың бойында "Ұланға" деген ерекше ықыласы, махаббаты бар екенін көрдік.
"Ұлан" газетінде кім істесе де, балаларға бар мейірімін көрсете алуы керек. Балаға "мына мақалаң жарамайды" дегенді көңіліне тимейтіндей жеткізуі қажет. "Ұлан" газетін мектеп оқулықтарына қосымша рухани құрал деп айтсақ болады. Газеттен оқушы өзіне қажет сұраққа жауап алып, әр салада жетістікке жетіп жүрген замандастары туралы оқып, алға ұмтыла бастайды. "Ұлан" газеті бүкіл қазақ балаларының рухани досы, жігерлендіретін көмекшісі секілді көрінеді. Газет оқыған адам, газетке жазылып өскен бала кітапты да оқиды. Ал газет пен кітап оқыған бала жақсы адам болып өседі. Олар ненің жаман, ненің жақсы екенін біліп, дұрыс шешім қабылдайтын тұлғаға айналады. Газет-журнал, кітап баланың жақсы адам болып өсуіне ықпал ететін үлкен құрал деп ойлаймын.
Көп ата-ана баласына кітап алып берсе, газетке жаздырса оқиды деп ойлайды. "Ұлан" газетінде ата-ана бұрышы деген айдар бар. Ата-анаға көмекші құрал ретінде қажет дүниелерді айтып отырамыз. Мысалы, бала тәрбиесі туралы психологтардың кеңесін ұсынамыз. Балалар басылымында қанша жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан соң бір нәрсені байқадым: ата-ана баладан бұрын өзін тәрбиелеуі керек. Жастар ата-ана болуға дайын болмай шаңырақ көтереді де, балаға не қажет екенін, қандай тәрбие беру керек екенін білмейді. Кейбір ата-ана газет-журналға жаздырғанын, кітап алып бергенін міндетсініп, баласынан "неге оқымайсың?" деп талап қояды. Баладан талап еткенше бірге жұмыс істеу керек екенін түсіндік. Ата-ана баласымен бірге оқып, сол оқығанын бірге талқылауы керек.
Қазір көп ата-ана баласымен тіл табыса алмайтынын, қазіргі балалардың психологиясы қиын екенін айтып жатады. Баламен тіл табысу оп-оңай. Бар болғаны ортақ дүние оқып, ортақ тақырыпта сөйлесе алу керек. Бірге оқығанда ғана ортақ әңгіме пайда болады. Сол кезде бала ештеңе жасырмай, ойын ашық айта алады. Сүйеніш іздегенде айдаладан барып көмек сұрамай, керісінше, ата-анасынан сұрайды. Себебі бала ата-анасымен кез келген тақырыпта сөйлесе алатынын біледі. Балаларға арналған газет-журнал тек балаларға арналған дүние емес, оны отбасының барлық мүшесі оқуы керек.
Кеш қонақтары басылым тарихынан сыр шертетін "Ұлан" – ұлағатты үнпарақ" фотокөрмесін, роботтехникасы көрмесін тамашалап, арнайы ұйымдастырылған фотоүйшікте суретке түсті. Концерттік бағдарламада Ахмет Жұбанов, Абай мектептерінің оқушылары өнер көрсетті. Бұл мектептер мерейтойда өнер көрсетуге өздері ұсыныс жасаған.
