Мұның көрші Өзбекстандағы бетбұрыс екенін бірден айта кеткен жөн, деп хабарлайды inbusiness.kz сайты.
Бұл не үшін қажет?
Өзбекстанда баспананың 1 шаршы метрінің минималды құнын бекіту туралы шешім қабылданды. Шенеуніктердің бұл бастамасы қоғамдық резонанс пен сын тудыруда. Ғаламторда пікір білдіріп жатқан жергілікті тұрғындар бұған қарама-қайшы ұсынысты алға тартты: баспана бағасы тоқтаусыз қымбаттай бермеуі үшін шаршы метрдің ең жоғарғы құнын шектеу қажет.
"Тұрғын үйдің ең төменгі шегін бекітуге болмайды. Өйткені онда одан арзан сатып келгендер бағасын "минималды шекке" дейін көтеруге мәжбүр болады, немесе бұл шектен төмен түсіп кетпеу үшін жеңілдік жасай алмай қалады. "Астана үшін 1 шаршы метрге 5 миллион сум да аз" дегені дәйектеме емес, жәй пікір! Онда зейнетақыны да, жәрдемақыны да аз десін және 5 миллион сумға көтерсін. Бізде шенділер бизнесмендерге қызмет етеді", – деп күйінеді Имронбек есімді азамат.
Ташкенттік инженер-құрылысшы Сергей ескі үйлерде немесе "бәйшешектерде" 1 шаршы метрдің құны 300 доллардан қымбат тұра алмайтынын қаперге салды. Олардағы бағаны көтеретін болса, онда құрылыс сапасына қатысты талапты да күрт күшейту қажет.
Түсіндіре кетер жайт, оңтүстік көршіде құрылысы бір жылда, соның ішінде қыс бойы қарқынды жүріп, көктемде бітіп жататын, соның ішінде құрылыс нормалары мен қағидалары толыққанды ескерілмейтін "тез салынғыш" үйлерді ел арасында "бәйшешек" ("boychechak") деп атайды екен. Қар астынан тез қылтиып шығып, бір айға жетпей тез қурап қалатын гүлге теңесе керек.
Бірақ биліктің көздегені басқа – тұрғын үйдің шаршы метрінің ең жоғарғы емес, ең төменгі құнын белгілеу. ӨР Салық комитеті осы арқылы ел арасында белең алған, баспананы сату кезінде салықты аз төлеу үшін оның бағасын жасанды түрде төмендетіп көрсететін айла-шарғымен күресуге ниетті.
Халық үшін пайдалы, мемлекет үшін залалды бұл тәжірибемен күрес белсенді жүргізіле бастады. Бұл туралы Салық комитетінің төрағасы Шерзод Кудбиев құрылыс саласы өкілдерімен ашық диалог кезінде мәлімдеді.
Оның мәліметінше, 2025 жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысында сатып алу-сату мәмілелерін нотариус арқылы рәсімдегенде баспананың бағасын тым арзандатып көрсетудің көптеген жағдайы тіркелді.
"Мысалы, 2 000 мәміледе баспананың әр шаршы метрі небары 1 миллион сумды (шамамен 50 мың теңгені) құраған. Бұл Ташкент үшін нарықтағы шынайы бағаға еш сәйкес келмейді. Осылай құны жасанды төмендетілуі мүмкін объектілердің ауқымы 353 мың шаршы метрге жетті", – деді Кудбиев.
Бұдан бөлек, 9 300 мәміледе шаршы метрлер 1 миллионнан 3 миллион (шамамен 150 мың теңгедей) сумға дейінгі аралықта сатылған. Осы бағамен өткізілген тұрғын үйдің көлемі 702 мың шаршы метрді құрапты.
Тағы 13,5 мың мәміледе шаршы метрдің құны 3 миллионнан 5 миллион (шамамен 250 мың теңгедей) сумға дейінгі аралықта ғана құбылған. Салықшылар ел астанасы үшін бұл бағаны да қомсынады. Сондықтан осы құнмен өткізілген 933 мың шаршы метрді де "арзанға кетті-ау!" деп "алаңдайды".
Елдің бас салықшысы Шерзод Кудбиев Ташкентте тіпті ішкі әрлендіру жұмыстары жүргізілмеген пәтердің өзі әр шаршы метрі үшін 300–400 доллардан арзан тұра алмайтынына сенімді.
Сол себепті салық ведомствосы тұрғын үйдің ең төменгі бағасын бекіту жөніндегі бастаманы ілгерілетіп жатқанын жария етті. Бұл "бірінші кезекте адал құрылыс компанияларын қорғауға және нарықтағы әділдікті қамтамасыз етуге бағытталған" көрінеді.
Өз кезегінде Салық комитеті ӨР Ата заңының 63-бабына сәйкес, барлық азаматтар мен компаниялар барлық алым-салықты мемлекетке толық көлемде әрі уақытылы төлеуге міндетті екенін еске салды. Сондай-ақ бұл конституциялық міндетін лайықты орындамау қандай салдарларға соқтыратынын қатаң ескертті.
"Салық қызметінің банктермен, құқық қорғау, статистика, қаржы органдарымен, азаматтардың өзін-өзі басқару құрылымдарымен, өзге ұйымдармен тығыз әрекеттестігі арқасында алым-салықтардың мемлекеттік бюджетке дер кезінде әрі толық түсуі қамтамасыз етіледі. 2025 жылғы шілдедегі жағдай бойынша бюджеттік, коммерциялық және мемлекеттік емес ұйымдардың қызметкерлері жылжымайтын мүлік пен жер үшін 563 миллиард сум (шамамен 28 млрд теңге) берешек болып қалды", – деп қаперге салды салық органы.
Ведомство салықты мерзімінде төлемегендерге өткізіп алған әрбір күн үшін өсімпұл есептелетініне назар аудартты. Бұл ретте егер жеке тұлғаның салықтық борышы 1 миллион сомнан асып кетсе, қарыз сот арқылы және борышкердің мүлкі есебінен өндіріледі.
"Бұл қарыз болған адамның мүлкінің тұтқындалуына және бірқатар шектеулердің енгізілуіне соқтыруы мүмкін. Ендеше салықты уақытылы төлеуді ұмытпаңыздар! Алым-салықтарды салық немесе банк мекемелеріне бармай-ақ, Soliq ұялы қосымшасы арқылы қашықтан төлей аласыз", – деп түсіндірді ӨР Салық комитеті.
Сонымен бірге ведомство 2025 жылғы қаңтар-маусым аралығында жүргізілген салық аудиттерінің қорытындысын да жариялады. Салықшы қызметінің "ревизорлары" салық төлеуден жалтару қаупі жоғары деп танылған 2 150 кәсіпкерлік субъектісін тексеріп шықты. Бұл Өзбекстанда жұмыс істеп жатқан және салық төлейтін барлық 542 бизнес нысанының 0,4%-ы ғана.
Бірақ соның өзінде әшкереленген қаржылық бұзушылықтар таңдай қақтырады: 7,2 триллион сум. Оның үлкен бөлігі – 4 трлн 212,7 млрд сум немесе 58,6%-ы сауда және қоғамдық тамақтандыру орындарына (базар, дәмхана, тойхана, мейрамханаларға) тиесілі. Дегенмен, құрылыс саласы да көшбасшылар қатарында: 775,2 млрд сум (жалпы көлемде 10,8%) салықты төлемей жасырып қалды деген күмән бар.
Осы орайда Салық комитетінің басшысы Шерзод Кудбиев Өзбекстанның құрылысшылары қауымдастығынан баспананың минималды құнын орнату бойынша ұсыныстарын әзірлеуді сұрады. Оның пікірінше, мысалы, астана Ташкентте тұрғын үй құны 500 доллардан арзан бола алмайды.
Кудбиев құрылыс компаниялары да өз пәтерлерін сатқанда, сол бекітілген межені ұстануға тиіс болатынын нықтады. Салықшылар да жеке тұлғалар немесе компаниялар арасында бекітілген жылжымайтын мүлікті сатып алу-сату мәмілелеріне шағым келтіргенде, сол ең төменгі шекті басшылыққа алатын болады.
Қалай болғанда, болашақта Өзбекстандағы, соның ішінде қазаққа етене жақын Ташкенттегі жылжымайтын мүлік құны екпінді қымбаттауы мүмкін. Бұл осы саланы инвестиция үшін тартымды етеді.
Мысалы, ӨР Статистика жөніндегі мемлекеттік комитетінің дерегінше, 2025 жылдың 5 айында ғана өзбек көршіде мүлік агенттіктерінің және риелторлардың жылжымайтын мүлікпен байланысты қызметтерінің көлемі 10 триллион сумға (500 миллиард теңгеге) жуықтады. Нәтижесінде, былтырғы ұқсас кезеңмен салыстырғанда бірден 111,9%-ға өсті.
Алайда қызметтердің жалпы ауқымының 94,6%-ын (!) баспананы жалға беру құраған. Өйткені Өзбекстанда туризм ғаламат қарқынмен дамуда, бұл жөнінен өзбектер ТМД елдерінің барлығын басып озды.
Ал жылжымайтын мүлікті сату және сатып алу қызметтерінің үлесі небары 2,7% болды.
