Қырғыз Республикасының Министрлер кабинеті тарихи қаулыны бекітті.
24.kg хабарлауынша, Қырғызстан Ош облысындағы қырғыз-өзбек мемлекеттік шекарасында Өзбекстанның өзіне берген 2 ірі жер учаскесін мемлекеттік меншікке қабылдап алады.
Бірінші жер телімі 100 гектарды құрайды, яғни, 2 Ватикан мемлекеті еркін сиып кететін аумақ. Ол Қарасу ауданында, №312/4 және 312/6 шекаралық бекеттері арасында орналасқан.
Екінші жер одан екі еседей үлкен – жалпы ауданы 198,44 гектарға жетеді. Ол Араван ауданында, №324 және 328 шекаралық бекеттерінің арасын алып жатыр.
Бұл шешім "Қырғыз Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы мемлекеттік шекараның бірқатар учаскелері туралы" келісімнің аясында қабылданып отыр. Ол келісімге көрші әрі туысқан екі ел Бішкекте, 2022 жылғы күзде қол қойған болатын.
Содан бері қос республикада келісімді мемлекетішілік келісімнен және ратификациялаудан өткізу рәсімдері жүргізілді. Міне, ақыры аталған келісімді ратификациялау туралы арнайы заң, оның соңынан Үкіметтің қаулысы қабылданып отыр.
Осыдан кейін ҚР Жер ресурстары, кадастр, геодезия және картография жөніндегі мемлекеттік агенттігі Президенттің Ош облысындағы уәкілетті өкілімен бірлесіп, бір ай бойы аталған учаскелерді аралайды. Оларға түгендеу-инвентаризация жүргізеді.
Оның аумағында қандай ғимараттар мен құрылыстар барын, қауіпсіздігін анықтайды. Картографтар мен геодезистер өз бағыттарында жұмыс жүргізіп, жаңа жерлерді Қырғыз Республикасының жаңа картасына енгізеді. Содан соң Қырғызстанның жаңа аумақтары мемлекеттік тіркеуге алынады.
Бұл ретте Қарасу және Араван аудандарының әкімшіліктері жаңа қабылданған жерлерді жақын қонған "айылдарға" – Қара-Суу және Керме-Тоо ауылдық округтерінің пайдалануына ақысыз, тегін табыстауға, сондай-ақ олардың нысаналы мақсатына пайдаланылуын қамтамасыз етуге міндеттенді.
Ол жер құнарлы болғандықтан, бақша салуға, мал өсіруге болатын көрінеді. Министрлер кабинетінің қаулысын орындау іс-шараларын қаржыландыру жергілікті бюджеттер есебінен жүзеге асырылады.
Ақпарат құралдарының хабарлауынша, енді әкімшілік шекаралардың да жаңа картасы әзірленеді және мемлекеттік шекараны демаркациялау, қада қағу процесі аяқталған соң шекараға қатысты құжаттарға тиісті өзгерістер енгізіледі.
Қаулының орындауды бақылау Президент әкімшілігі жанындағы Мемлекет басшысы мен Министрлер кабинетінің шешімдерінің орындалуын бақылау басқармасына жүктелді.
Қаулы ресми жарияланған күннен бастап күнтізбелік 7 күн өткен соң күшіне енеді.
Еске сала кетсек, 2022 жылғы 3 қарашада Қырғызстан мен Өзбекстан өзбек-қырғыз мемлекеттік шекарасының жекелеген учаскелері туралы келісімге қол қойды. Сонымен қатар, қос көрші Кемпір-Абад су қоймасының су ресурстарын бірлесіп басқару туралы келісімге келді.
Осылайша, екі республика арасындағы ұзақ жылғы жер дауына нүкте қойылғандай. Алайда екі елдің ортақ уағдаластығын жүзеге асыру оңайға соқпады. Бұл келісім әсіресе, қырғыз елінде кең резонанс тудырып, наразылық шараларына, ауқымды шерулерге серпін берді.
Қарсыласушылардың көшбасшылары ұсталды, істі болды. Өйткені өзара келісім қазіргі сөз болып жатқан 300 гектардай жермен шектелмейді.
2022 жылғы 17 қарашада ҚР Жоғорку Кеңешінің (бір палаталы Парламент) депутаттары біраз азамат пен саясаткерлердің наразылығына қарамастан, Өзбекстан арасындағы шекараның жекелеген учаскелерін делимитациялау туралы келісімді бекітті.
Келісімге сәйкес, Кемпір-Абад су қоймасының 4 485 гектар аумағы мен 19,5 мың гектар жапсарлас жерлер Өзбекстанға берілді.
Оған айырбас ретінде Өзбекстан шекараның басқа учаскелерінен өзінің 14 мың гектар жерін Қырғыз Республикасына бөлді.
Осылайша, Қырғызстанның территориясы шамамен 18 Сингапур сиып кететіндей аумаққа ұлғайды.
Қалай болғанда, осыдан кейін екі елдің басшылығы мемлекеттік шекараға қатысты проблемалар толық шешілгенін және келіссөздер табыспен түпкілікті аяқталғанын жария етті.
Дегенмен, сол 2022 жылдың соңында оппозиция Кемпір-Абадты қорғау комитетін құрды. Халықты қарсы көтеруге тырысты. Олардың табандауынша, "Кемпір-Абад су қоймасының суын өзбектер де тұтына берсін, бірақ оның жері Қырғызстан иелігінде қалуға тиісті".
Екі мемлекет арасында қол жеткізілген күрделі ымыраға қарсы бағытталған мұндай қарекеттерді тыю үшін құзырлы органдар жиырмадан астам белсендіні тұтқындады.
Ұсталғандардың бір бөлігі ақталып шықты, бір бөлігі темір торға қамалды.
Өзбекстан жағы қырғыз-өзбек мемлекеттік шекарасының жекелеген учаскелері туралы келісімді және Кемпір-Абад су қоймасының су ресурстарын бірлесе пайдалану туралы келісімді жедел ратификациялап, 2022 жылғы 1 желтоқсанда тиісті заңдарға Президент Шавкат Мирзиёев қол қойды.
ӨР Президент әкімшілігінің түсіндіруінше, құжаттар қырғыз-өзбек мемшекарасының жалпы ұзындығы 302,29 шақырымы бойынша шекаралық сызықты айқындады.
"Соның ішінде өзбек-қырғыз мемлекеттік шекарасының 35 учаскесінің мәселелері шешілді. Келісімге сәйкес, Кемпір-Абад су қоймасының 4 957 гектар жері және қосымша – бөгенге қызмет ету және қорғау үшін 19,5 гектар жер Өзбекстанға өтті. Қырғызстанға өтемақы ретінде 1 019 гектар жайылымдық жер тапсырылады. Сондай-ақ "Гавасай" телімінде 12 849 гектар жер учаскесі де Қырғызстанға өтеді. Бұл су қоймасының сол жағалауында салынбай қалған Кемпірабад арнасы үшін өтемақы болып табылады", – делінген өзбек жағының ресми мәлімдемесінде.
Бұл ретте Өзбекстан меншігіне өткен Кемпір-Абад су қоймасы кеуіп қалмауы үшін қырғыз тарапы Гавасай өзенінің бойын бөгенмен бумауға, бөгет және басқа да гидротехникалық құрылыстар салып, өзеннің табиғи ағысын тоқтатпауға, сондай-ақ суды техникалық ластамауға міндеттеме алды.
Өзбек тарапы бұл су қоймасын "Әндіжан су қоймасы" деп атайды. Екі ел оның су ресурстарын бірлесіп басқаруы үшін бірлескен комиссия құрылды.
Өзбекстан тасқынға жол бермеу үшін бұл су қоймасының су деңгейін 900 метрден жоғары емес межеде ұстап тұруға, оның суын Қырғызстан азаматтарының еркін пайдалануын, соның ішінде мал мен егін суаруын, балық аулауын қамтамасыз етуге міндеттенді.
Өзбекстанға да су қоймасының айналасын дуалмен қоршауына, өзге де инженерлік-техникалық құрылыстар тұрғызуына тыйым салынды.
Кеңес кезінде Қарадария өзенінде бөген салу нәтижесінде пайда болған алып Кемпір-Абад көлі (су қоймасы) Өзбекстан үшін де стратегиялық маңызға ие. Ол өзбектердің 8 мыңнан астам фермерлік шаруашылықтарын сумен қамтып отыр.
Соның арқасында Өзбекстан 2,5 миллион тонна түрлі ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіріп, өзін де, әлемді де асырап келеді. Бұл көл өзбек ағайындарға жыл сайын кемі жарты миллиард доллардың өнімін шетелге экспорттап, валюталық табыс табуға мүмкіндік береді.
Ақыры, 2025 жылғы 31 наурызда тәжіктің Худжанд қаласында Орталық Азияның 3 республикасы – Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстан президенттерінің үшжақты келіссөздерінен кейін ортақ шекара туралы келісімге қол қойылды.
Құжат үш елдің мемлекеттік шекараларының бір нүктеде түйісетін жерін де белгіледі. Осы арқылы көршілер арасында талай рет қарулы әскери шиеленіске соқтырып келген жер дауы, "территориялық мәселе" құжат жүзінде "түпкілікті шешілді".
Бұдан бөлек үш елдің лидері "Мәңгілік достық туралы Худжанд декларациясын" бекітті. Президенттер атап өткендей, аталған құжаттарға қол қою – республикалардың территориялық тұтастығына және егемендігіне деген құрметтің символына айналды.
Енді осы үш көрші конструктивті сұхбаттастық, тату көршілік пен бейбітшілік жағдайында бірге дамып, қарым-қатынастарын стратегиялық серіктестіктің жаңа, өзара тиімді деңгейіне шығара алады.
