Шіліңгір шілденің алғашқы жексенбісінде тойланатын Ұлттық домбыра күні бүгінде дәстүрлі мерекеге айналды. Еске салсақ, атаулы күн 2018 жылы ресми бекітілген еді. Бұл игі бастама кең қолдау тауып, мектептерде домбыра үйрену сабақтарын енгізу ұсынылды. Мереке қарсаңында «Dombyra» ұлттық телеарнасының директоры Қанат Ержігітпен әңгіме-дүкен құрдық.
– «Dombyra» ұлттық телеарнасы қашан, қандай мақсатта құрылды?
– Телеарна 2019 жылы құрылды. Алты жылдан бері эфирдеміз. Негізгі мақсат – ел ішіндегі дәстүрлі ән мен күйлерді жинап алу. Осы мақсаттағы «Ұлы дала сазы» деген жобамыз бар. Өлке-өлкені аралап, ел ішіндегі әнші-күйші, жыршы-термешілерді насихаттаймыз. Бұл жобаның негізін қалаушы – ұлт қайраткері Сәкен Сейфуллин. Өз заманында арнайы қаражат бөлгізіп, Мәскеуден этнограф Александр Затаевичті арнайы шақырып, бүкіл қазақ даласын аралатып, Ұлы даланың әуенін жаздырған. Қазақтың ән-күйін нотаға түсірген. Мұның өзі қайраткер Сәкеннің көрегенділігі деп білеміз. Түсірілім тобы бүкіл республиканың түкпір-түкпірін аралап, талантты орындаушыларды іздестіреді. Қазақ өзі қай жерде де өз өнерімен, салт-дәстүрімен мақтанатын халық қой. Өңірлерге шыққанда да әр жердің өздеріне тән халықтық ерекшеліктерімен танысып қайтамыз.
– Телеарнаның көрілім рейтингі қалай?
– Біздің арнаны негізінен үлкен кісілер көреді. Хабарласып, өз пікірімен, құнды мәліметімен бөлісетін де сол қарт-қарияларымыз.
– Қандай бағдарламалар бар?
– Жиырма төрт сағат ұлттық ән-күй, жыр-термеміз беріліп жатыр. 24 сағат хабар тарататын телеарнада көрерменнің түрлі жас санаттарына арналған көптеген бағдарлама бар, халық аспаптары мен күйлерінің тарихы баяндалады. Мысалы, бұрын «Сыр сандық» – балаларға домбыра шертуді үйрететін, «Інжу-маржан» дарынды өнерпаздардың талантын ашатын бағдарламалар болды. Қазір ел мен ел танысатын, бір-бірінің мәдени тарихына қанық болатын бағдарламалар бар. Мәселен, әр облыстағы қаншама ауданның тарихы мен мәдениеті баяндалады. Ауылдың алты ауызы айтылады. «Әдет-ғұрып», «Ғасырлар үні» сынды бағдарламалар бар-тын. Қазір қаржылық жағдайға байланысты оларды түсіріп жатқан жоқпыз.
– Қордағы бағдарламаларды цифрландырылу жұмыстары жүріп жатыр ма? Архивте сақтаулы ма?
– Бізде ескі қор жоқ. Ал жиналған деректер мен материалдарды өзіміз цифрлық форматқа түсіріп, ютуб каналымызға жүктеп жатырмыз. Осы арқылы барлық бағдарламалық үзінді өзіміздің серверде сақталады. Телеарна алғаш ашылған уақытта Алматы, Қарағанды облыстары мен Астана қалаларында түсірілім жасадық. Өйткені қорда материал болған жоқ. Шығыс Қазақстан өңірінде болып, ән-күй, жыр-термелерді жазып алдық. Олардың барлығы қорымызда сақталады. Қырық күндік экспедицияда Қызылорда облысының жеті ауданын, Ақтөбе, Орал, Атырау, Маңғыстауды түгел араладық. Байқайтынымыз, көп жерде жатталып қалған әндер орындалады. Жергілікті авторлардың шығармалары ұмыт қалып жатады.
– Сирек қорлар бар ма?
– Иә, бар. Әр өңірге барғанда еш жерде айтылмаған ән-күйлерді тауып, жазып алып жатсақ қуанамыз. Өйткені негізінен облыстардағы репертуар бәріне белгілі дүниелер ғой. Осы күнге дейінгі беймәлім бір әннің тарихы, бір күйге қатысты белгісіз деректерді сапар барысында ұшыраттық.
– Алдағы жоспарларыңыз қандай?
– Бұл телеарна жеке болғаннан кейін біраз қаражат салынды. Қазір де шама-шарқымызша алға жылжып жатырмыз. Елімізде 17 облыс болса, сонда 167 аудан бар. Осының 108-інде болыппыз. Ендігі мақсат – қалған аудандарды да аралау. Ұлттық тарихымыздан, ұлттық өнерімізден хабардар қариялар да азайып келеді. Біз сол ақсақалдарымыздан халық аузындағы әңгімелерді, ел білмейтін шежірелерді жазып алып үлгеруіміз керек. Әкімдіктер арнайы қаржы бөлмесе де, Мәдениет үйлерінде ұлттық нақышта киіз үй құрып, ел ішіндегі ақсақалдар мен өнерпаздарды жинап беріп жатыр. Оған алғыс айтамыз. Біздің игі мақсатымызды қолдайтын әкімдер, өнерге жақын азаматтар болса, құлаққағыс айтамыз. Биылғы шығармашылық жоспарда Моңғолияға сапарымыз тұр. Жалпы, Домбыра күні – бір күндік мереке болғанымен, домбыра – қазақтың бары. Телеарнаның атауы да тек домбыраны насихаттау емес, ұлттық дүниеге, халық қазынасына бағытталған.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен –
Маржан ӘБІШ,
«Egemen Qazaqstan»
