Қазақстанда құқықтық мемлекетті дамыту жолында заңнамалық база жыл сайын жетілдіріліп келеді. Бұл процестің басты бағыты – қылмыс деңгейін төмендету және азаматтардың қауіпсіздігін арттыру. Соңғы мәліметтерге жүгінсек, бұл бағытта біршама оң өзгеріс бар. Алайда қылмыс құрылымы мен кейбір қылмыс түрлерінің өсу динамикасы қоғамда жаңа қауіп-қатерлердің пайда болғанын да көрсетеді.
Қылмыс саны азайды, бірақ құрылымы күрделенді
2024 жылы Қазақстанда 132 778 қылмыстық құқық бұзушылық тіркелген. Бұл 2023 жылмен салыстырғанда 5,3%-ға аз. Сан жағынан оң өзгеріс байқалса да, қылмыс құрылымы мен оның орындалу әдістері қоғам мен құқық қорғау жүйесі үшін жаңа сын-тегеуріндер тудырып отыр.
Мысалы:
- Алаяқтық – тіркелген қылмыстардың 34%-ын құрайды;
- Ұрлық – 23%;
- Есірткіге байланысты құқық бұзушылықтар – 6,3%.
Алаяқтық, әсіресе интернет кеңістігінде, жаңа сипат алып отыр. 2025 жылдың қаңтар айында 4,3 мың алаяқтық фактісі тіркелген, бұл өткен жылмен салыстырғанда 0,1%-ға артық. Бұл өсім мардымсыз көрінгенімен, сапалық өзгеріс – елеулі. Цифрлық алаяқтық барлық алаяқтықтың 48,9%-ын құрап отыр. Демек, қылмыскерлер дәстүрлі тәсілден гөрі интернет пен мобильді сервистер арқылы әрекет етуге көшкен.
Бұл – тек құқық қорғау органдарына емес, цифрлық сауаттылықты арттыруда бүкіл қоғамға қойылатын міндет.
Құқық қорғау органдарының іс-шаралары: нәтижелер мен бағыттар
Қылмыспен күресте құқық қорғау органдары белсенді жұмыс істеуде. Мәселен, 2024 жылы:
- 85 экстремистік сипаттағы қылмыс анықталып,
- 44 адам қылмыстық жауапкершілікке тартылған;
- 18 ұйымдасқан қылмыстық топтың қызметі тоқтатылған;
Бұл – құқық қорғау саласының терроризмге, экстремизмге және есірткі таратумен күрестегі бағыттарының бірі жүйелі түрде іске асырылып жатқанын көрсетеді.
Талдау: құқық қорғау жұмысы мен қоғамдық сана
Қылмыстың азаюы – полиция жұмысының нәтижесі ғана емес, сонымен қатар құқықтық мәдениет, профилактикалық саясат және азаматтық жауапкершілік деңгейінің де көрсеткіші. Қазіргі ахуалдан байқайтынымыз:
- Заңдар мен шаралар нәтиже беруде;
- Қылмыстың сипаты өзгеріп, жасырын әрі күрделі түрлері белең алуда;
- Күрделі құқық бұзушылықтардың (интернет алаяқтығы, адам саудасы) алдын алу үшін құқық қорғау органдарымен қатар қоғам белсенділігін арттыру маңызды.
Қорытынды
Қылмыс азайғанымен, оның түр-түсі өзгеріп, күрделене түсті. Әсіресе алаяқтық пен интернет арқылы жасалатын қылмыстардың көбеюі – құқық қорғау жүйесіне жаңа талаптар қойып отыр. Бұл күрес тек жазалаумен емес, алдын алумен, құқықтық мәдениетті арттырумен нәтижелі болмақ.
Заң бар жерде тәртіп болады. Бірақ ол тәртіп тек қағаз жүзінде емес, өмірде көрініс табуы тиіс. Заңның күші – оның орындалуында, ал тәртіптің тірегі – азаматтық жауапкершілік пен әділдікке деген сенім.
