Құрбан айт – мұсылман әлеміндегі ең маңызды діни мерекелердің бірі. Бұл күндері Алла разылығы үшін құрбандық шалу – үлкен сауапты іс. Дегенмен, құрбандыққа шалынатын малдың түрі мен сапасына қатысты талаптарды әркім біле бермейді. Сонымен қатар, заманауи қоғамда бұл дәстүрдің әлеуметтік, экономикалық, тіпті экологиялық қырлары да ерекше назар аударуды қажет етеді.
1. Діни талаптар: қандай мал құрбандыққа жарамды?
Ислам шариғаты бойынша құрбандыққа мына мал түрлері жарамды:
• Қой мен ешкі – 1 жасқа толған немесе 6 айдан асқан, бірақ ірі көрінсе;
• Сиыр мен өгіз – кемінде 2 жасқа толған;
• Түйе – 5 жасқа толған болуы тиіс.
Құрбандыққа шалынатын мал:
• Ауру, соқыр, ақсақ, тым арық болмауы керек;
• Құлағы немесе құйрығы түгел кесілген болмауы тиіс;
• Туу қабілеті бұзылған, тістері түгел түскен мал жарамсыз саналады.
2. Құрбандықтың мәні – діни рәсім ғана емес, әлеуметтік жауапкершілік
Құрбандық малының еті үшке бөлініп:
• бір бөлігі – мұқтаждарға,
• екіншісі – туыстарға, көршілерге,
• үшіншісі – құрбан шалушының өз отбасына арналады.
Бұл – қоғамдағы теңсіздікті азайтуға, мейірімділік пен жомарттықты насихаттауға бағытталған. 2023 жылы Қазақстан бойынша 300 мыңнан астам отбасыға құрбандық еті таратылған. Бұл – Құрбан айттың әлеуметтік маңызды рөлін дәлелдейтін көрсеткіш.
3. Қазіргі жағдай: онлайн құрбандық пен мал бағасы
Цифрландыру дәуірінде Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы (ҚМДБ) qurban.muftyat.kz сияқты платформалар арқылы онлайн құрбандық шалуға мүмкіндік береді. Бұл әсіресе шетелде жүргендер мен қалада тұрса да шалатын жері жоқ азаматтар үшін ыңғайлы.
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының мәліметінше, онлайн түрде құрбан шалам деушілер сайт арқылы құрбандық малын таңдап, Kaspi QR арқылы қажетті қаражатты аудара алады. Қой мен ешкіні жеке адам, ал ірі қара мен түйе малын бір немесе 7 адам бірігіп шалса болады.
Сайт мәліметінше, бір қойдың құны – 85 мың, ал ірі қара – 560 мың теңге деп бағаланған.
ҚМДБ қаржыға араласпайды. Құрбандыққа шалынатын түлік бағасы жергілікті нарық бағасымен көрсетіледі. Қазақстанның әр аймағында малдың бағасы әртүрлі:
қой – 60-100 мың теңге аралығында;
ешкі – 50-75 мың теңге аралығында;
ірі қара – 400-700 мың теңге аралығында;
түйе – 700 мың мен 1,1 млн мың теңге аралығында.
Бағаның өсуіне жем-шөптің қымбаттауы, логистика, маусымдық сұраныс пен ветеринарлық талаптар әсер етуде.
4. Экологиялық және санитарлық қырлар
Құрбан айт кезінде малды рұқсат етілген орындарда сою – санитарлық қауіпсіздік пен экологиялық талаптардың сақталуына тікелей әсер етеді. Алайда, кей өңірлерде әлі де көшеде немесе үй ауласында мал сою жиі кездеседі. Бұл – індеттің таралуына, лас қалдықтардың қоршаған ортаға зиян келтіруіне себеп болуы мүмкін.
Мысалы, 2022 жылы Қоғамдық денсаулық сақтау департаменті 120-дан астам заңсыз сою дерегін тіркеген. Осыған байланысты әкімдіктер арнайы мал сою алаңдарын ұйымдастырып, мобильді ветеринарлық қызметтерді күшейтіп отыр.
Құрбандық – бұл діни парыз ғана емес, әлеуметтік ынтымақ, қоғамдық жауапкершілік және рухани тазару жолы. Сондықтан құрбан шалуда діни талаптармен қатар, санитарлық және адамгершілік қағидаттар да сақталуы тиіс. Қоғам ретінде бұл дәстүрді жаңаша түсінікпен жалғастыру – бізге берілген үлкен мүмкіндік.
