Аптап ыстықта асфальт пен бетон жылуды жинақтап, бұл өз кезегінде ауа температурасының артуына әкеледі.
Жаз жақындады. Жылдан-жылға күн жылынып келеді. Ірі қалаларда аптап ыстық басталғанда ауа температурасы әдеттегінден 5-7°C-қа жоғары болуы мүмкін және бұл ағзаға бірден сезіледі. Қала тұрғындарына ыстық қандай қауіп төндіреді және мұндай кезде қалай қорғану керек? Осы орайда Информбюро порталы осы сұрақтарды Coral Club компаниясының well-ness сарапшысы, дәрігер-нутрициолог Раушан Матжановаға қойып, жауап алды.
– Мегаполистердегі ыстық несімен ерекше?
– Қалада "жылу аралы" деп аталатын құбылыс қалыптасады. Бұл құбылыс кезінде тығыз құрылыстар, асфальт пен бетон жылуды жинақтайды. Ал жасыл желектің аз болуы мен ауаның нашар желдетілуі бұл жылудың сақталуына әкеледі. Сол себепті қаладағы температура қоршаған аймаққа қарағанда бірнеше градусқа жоғары болуы мүмкін. Бұл өз кезегінде адам ағзасына, әсіресе ауаның ластану деңгейі жоғары болған кезде әсер етеді.
– Мұндай ыстық кімдерге қауіпті?
– Бұл құбылыс бес жасқа дейінгі балалар, егде жастағы адамдар, жүкті әйелдер және созылмалы аурулары бар науқастар: жүрек-қан тамырлары, тыныс алу жүйесі, қант диабетімен ауыратын жандар үшін аса қауіпті. Сондай-ақ қапырық бөлмелердегі кеңсе қызметкерлері мен күні бойы ыстықта жүретін курьерлер де зардап шегеді. Осы санаттағы адамдардың ағзасында дене температурасын реттеу қабілеті төмендеген. Қызып кету тез арада әлсіреуге алып келуі немесе жылу соққысына айналуы мүмкін.
– Адам ағзасына қалай әсер етеді?
– Ыстықта ұзақ уақыт жүргенде жүрек соғуы жиілейді, қан қысымы төмендейді, тер белсендірек бөлінеді. Сұйықтық пен тұздардың (оның ішінде натрий мен калий) жоғалуы қанның қоюлануына және тромбоз қаупінің артуына алып келеді. Әсіресе ауа ыстық және лас болса өте қауіпті, себебі шаң мен түтін ағзаны сусыздандырады.
Ыстықтың жасырын, бірақ ұзақ мерзімді салдары болуы мүмкін. Anderson & Bell (Environmental Health Perspectives, 2009) зерттеуі бойынша, жоғары температураның ұзақ әсері жүрек-қан тамырлары және психикалық аурулар қаупінің артуына алып келуі мүмкін. Сондай-ақ қызып кету гормоналды тепе-теңдікті бұзады, ұйқыны нашарлатады, иммунитетті төмендетеді және ішек микрофлорасына әсер етеді.
Бұл белгілер бірден көріне бермейді. Адамдар көбінесе апатия мен тітіркенуді ыстықта қызып кетумен емес, шаршаумен байланыстырады.
Оқи отырыңыз: Аптап ыстықтан қалай қорғануға болады? Пайдалы 8 кеңес
– Ыстық ұйқы мен психикаға қалай әсер етеді?
– Түнде бөлме температурасы 26°C-тан жоғары болса, ұйқы сапасы күрт нашарлайды. Терең ұйқы фазасы бұзылады, адам жиі оянады. Бұл танымдық функцияларға, көңіл-күйге және жұмыс істеу қабілетіне әсер етеді. Obradovich et al. (Science Advances, 2018) зерттеуі бойынша, нормадан бір градус артық температураның өзі қалада депрессия қаупін арттыруы мүмкін.
– Ыстықта ағзаға не көмектеседі?
Қарапайым, бірақ тиімді шараларды ұсынамын. Қатты ыстық болатын уақытта, әдетте 11.00 мен 17.00 аралығында далаға шықпау қажет. Далаға ашық түсті киім және бас киім киіп шығыңыз. Бөлмені желдетіп, ылғалдандырғыштарды қолданыңыз. Күніне бірнеше рет салқын душқа түсіңіз. Су көбірек ішіңіз.
– Қалай тамақтану керек?
– Ыстық күнде рационды жеңілдеткен жөн. Маусымдық көкөністерді, жеміс-жидектерді, көк шөп пен салқын тағамдарды көбірек қосу керек. Әсіресе калий мен магнийге бай өнімдер пайдалы – олар қан қысымын және бұлшықет белсенділігін қолдайды. Бұл ретте тек су ішіп қана қоймай, оны электролиттермен толықтыру маңызды.
Ыстықта ағза сұйықтықты көбірек қажет етеді. Ал тұздар жетіспесе ағза жеткілікті мөлшердегі сұйықтықты да тиімді сіңіре алмайды.
Оқи отырыңыз: Ағзадағы қажетсіз заттардан арылуға ыстық су қалай көмектеседі? Диетолог маманнан кеңес
– Балалар мен егде жастағы адамдар ыстықтан қалай қорғануы керек?
– Балалар суды тез жоғалтады, ал егде жастағы адамдар шөлдегенін сезбеуі мүмкін. Оларға суды сусыздану белгілерін күтпей-ақ тұрақты түрде беріп отыру өте маңызды. Бөлмедегі жайлы температура, жеңіл киім, дымқыл майлықтар мен компрестер – мұның бәрі қызып кету қаупін азайтуға көмектеседі.
Әлсіздік, бас айналу, тахикардия сияқты белгілер болса абай болған жөн. Олай болса дереу адамды салқын жерге апару, су беру немесе денені салқындату секілді шаралар қолдану керек.
Дененің белгі берсе назар аударыңыз. Мегаполистегі ыстық – уақытша жайсыздық қана емес, ағза үшін күрделі климаттық стресс. Жоғары температура, лас ауа, ылғал мен ұйқының жетіспеуі жиналып, шаршаудан созылмалы аурулардың өршуіне дейін жүйелік бұзылыстарды тудыруы мүмкін.
