Өзбекстандағы Суффа үстіртінде салынып жатқан халықаралық радиоастрономиялық обсерватория әлемдік ғылымындағы ең ірі және стратегиялық маңызы зор жоба ретінде бағалануда. Жоба аясында миллиметрлік диапазонда жұмыс істейтін қуатты РТ-70 радиотелескоп орнатылмақ. Бұл аспап ғарыштағы жұлдызаралық шаң, галактикалардың қозғалысы мен ғарыштық сәулелену процестерін зерттеуге мүмкіндік береді. Мұндай құрылғы тек дамыған елдердің еншісінде болатын, ал енді Өзбекстан солардың қатарына қосылуға бір табан жақындады.
Суффа үстіртінің табиғи жағдайы мұндай кешен салуға ерекше қолайлы. Ауасы мөлдір, атмосфералық ылғал төмен, радиошу аз. Сондықтан ғалымдар радиотолқындарды еш кедергісіз қабылдап, нақты ғылыми деректер алуға мүмкіндік алады.
Жоба Кеңес дәуірінен бері жоспарланып, түрлі себептермен тоқтап қалған еді. Ал қазір Ташкент оны жаңа технологиялармен қайта іске қосып, аймақтық ғылыми бәсекеде алға шықты. Өзбекстан тарапы бұл бастаманы стратегиялық маңызы бар ұлттық жоба деп атап, елдің ғылыми инфрақұрылымын жаңартудың негізгі векторына айналдырып отыр.
Өзбек ғалымдары мен инженерлері радиотелескопты іске қосу арқылы ғарыш зерттеулерінде жаңа кезеңге аяқ баспақ.
Көршіміз өз мамандарын даярлауды бастады, университеттер мен ғылыми орталықтар арнайы бағыттар ашуда. Яғни, Суффа жобасы тұтас ғылыми мектептің іргетасы болғалы тұр. Ал Қазақстанда жағдай өзгеше. Ғарышты игеру бағытында басталған жобалар баяу жүріп, нәтижесі жиі сәтсіздікке ұшырайтыны жасырын емес.
Мәселен, бірнеше жыл бұрын мақтанышпен ұшырылған «KazSat» байланыс спутниктерінің алғашқысы орбитаға шыққаннан кейін-ақ істен шықты. Ал екіншісі жұмыс істегенімен, толыққанды ғылыми зерттеулерге қатыса алмады.
Қазір елемізде ғарыш саласында жүйелі мамандар даярлау ісі де баяу дамуда. Байқоңыр сияқты әлемге әйгілі ғарыш айлағы бар елдің өзі оны Ресейге жалға беріп, пассив рөлге түсті. Тәуелсіз Қазақстан өз аумағындағы ең ірі технологиялық нысанды толық игере алмай отыр. Ғарышты игеру ісінде біз көшбасшы болудың орнына, көрші елдердің жетістігіне сырттан қызығуші болып қалып келеміз.
Өзбекстан болса, стратегиялық шешім қабылдап, өз ғылыми әлеуетін күшейтуге кірісті. Радиоастрономиялық кешен елдің ғылыми тәуелсіздігін арттырып, Орталық Азиядағы жетекші ғылыми орталыққа айналуға мүмкіндік береді.
Ал бізде осындай бастамалар туралы жиі айтылады, бірақ нақты іс пен нәтижеге айнала алмай келеді. Ғылым мен технология саласында шешім қабылдауда саяси ерік пен тұрақтылық қажет екенін өзбек тәжірибесі дәлелдеп отыр.
Суффа жобасы іске қосылған сәтте Өзбекстан ғарыш пен астрофизика саласында жаңа дәуір бастайды. Ал Қазақстанда Байқоңырдың көлеңкесінде қалып қойған ғылыми жүйе қайта серпін алу үшін нақты реформалар мен батыл шешімдер қажет.
Нұрлан Жұмақанов
