Қазақстан экономикасының шамамен үштен бірін тау-кен металлургия кешені қамтамасыз етіп отыр. Дегенмен жаңа мемлекеттік бастамалар бұл саланы тоқырауға ұшыратуы мүмкін. Толығырақ NUR.KZ сайтынан оқыңыздар.
17-19 қыркүйек күндері Алматыда "Тау-кен жабдығы, рудалар мен минералдарды өндіру және байыту" атты Орталық Азияның 30-халықаралық көрмесі өтіп жатыр. Онда жүздеген шетелдік және отандық компания өздерінің тау-кен металлургия саласындағы жаңа техникасын, қызметтері мен ғылыми жаңалықтарын көпшілікке ұсынды.
Көрме барысында саланың даму мәселелері де көтерілді.
Осы орайда көрмеде сөз сөйлеген тәуелсіз өнеркәсіп сарапшысы, DBA, Қазақстан парламенті сенаты жанындағы сарапшылар клубының мүшесі Тельман Шуриев тау-кен металлургия кешенін күтіп тұрған негізгі қатерлерге тоқталды. Бұл тек саланың өзіне ғана емес, тұтас ел экономикасының да мәселесіне айналуы мүмкін.
1 пайыздың өзі сала болашағына қалай әсер етуі мүмкін
Тау-кен өндіруші компаниялар – ел экономикасының негізгі тіректерінің бірі. Кейбір бағалауларға сәйкес, олардың жалпы ішкі өнімдегі үлесі 8,9 пайызға дейін жетеді. Бұдан бөлек осы салаға арқа сүйеп отырған 16 моноқала бар.
Президент жуырдағы халыққа Жолдауында тау-кен металлургия кешенін "индустрияның берік сүйеніші" деп атаған еді.
Алайда Тельман Шуриевтің пікірінше, сала қазір тоқырау қаупіне тап болып отыр. Негізгі себеп – минералдық-шикізат қоры сарқылып барады, ал өндірістік жабдықтарды жаңарту үшін ғылыми зерттеулер мен жаңа технологияларға қаржы бөлу мәселесі шешілмей келеді.
"Заңға сәйкес, ТМК кәсіпорындары жылдық табысының 1 пайызын ғылымға бөлуге тиіс. Бұл қаржы жаңа технологияларды өндіріске енгізуге жол ашады.
Бірақ енді мемлекеттік органдар бұл қаражатты компанияларда қалдырмай, мемлекеттік бюджетке жинап, кейін өздері қажет деп тапқан жобаларға бөлуді ұсынып отыр. Ал ол қаржы нақты қандай жобаларға жұмсалатыны белгісіз.
Бұл белгілі бір қатер тудырады. Жоғарғы аудиторлық палата жүргізген соңғы тексерулер мемлекеттік грант бөлу конкурстары кейде 500 күнге дейін созылатынын көрсетті. Мұндай кідіріс ТМК үшін аса қауіпті. Себебі бизнес жылдам шешім қабылдауды талап етеді, ал нарық жағдайы да күн сайын өзгеріп отырады", — дейді Тельман Шуриев.
Сарапшының айтуынша, халықаралық тәжірибеде мұндай бастамалар "жасырын салық" болып саналады және олар жаңа технологиялар мен инновацияларды тікелей енгізуге кедергі жасайды.
Оған қоса, ТМК компанияларының салық жүктемесі қазірдің өзінде 60 пайызға жуықтап отыр. Бұл жағдай инвестиция көлемін азайтып, тау-кен металлургия секторындағы тұрақтылыққа қатер төндіруі мүмкін.
Ал мұндай құлдыраудың алғашқы белгілері салада қазірдің өзінде байқалып отыр.
Инвестиция мен ТМК-ның дамуы қатер алдында тұр
"2018 жылы қабылданған "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" кодекс арқылы салаға шетелдік және отандық инвесторлардан 1 млрд доллардан астам қаржы тартылды.
Алайда кейінгі заңнамалық өзгерістер мен бұл салаға қатысы жоқ кейбір депутаттардың популистік мәлімдемелері тұрақсыздық тудырып, инвестицияның кетуіне себеп болды. Соның салдарынан 2024 жылы қаржы құю көлемі тоқырап, айтарлықтай азайған.
Бұл қадамдар Қазақстандағы тау-кен металлургия кешенінің инвестициялық тартымдылығын төмендетіп, үкіметтің осы нарықты дамытуға бағытталған басымдықтарына қайшы келеді", — дейді сарапшы Тельман Шуриев.
Үкіметтің өзі инвестициялық ахуалды жақсартуды басты міндеттердің бірі деп белгілеп, нарық дамуына жағдай жасауды көздеп отыр.
Бірақ қабылданып жатқан кейбір шешімдер осы мақсатқа қайшы келеді.
Мемлекет пен салаға ортақ тиімді шешім
Тау-кен металлургия кешені өкілдерінің айтуынша, компаниялардың табысынан ғылымға бөлінетін 1 пайызды түгелдей мемлекетке жинақтау – саланы басты құралынан айырады. Бұл қаражат технологияны жетілдіруге, минералдық-шикізат қорын толықтыруға және ескі жабдықты жаңартуға арналуға тиіс.
"Тау-кен металлургия саласы отандық геологиялық барлауды дамыту қажеттігін мойындайды, әрі мемлекет қай жобаларға басымдық беретінін өзі айқындауға тиіс деп санайды.
Бірақ бөлінетін қаржының 70 пайызын компаниялардың өзінде қалдырған жөн. Өйткені кәсіпорындар ғылымды дамыту мен өндірістің тиімділігін арттыруды отандық ғалымдармен бірге жалғастыра алады. Оған жасанды интеллектіні өндірісте қолдану жобалары да кіреді.
Мемлекет басшысы өзі де отандық ғылыми зерттеулер мен инновациялық технологияларды дамытуға нақты бағыт берді. Қазірдің өзінде оларды бизнеске енгізу жұмыстары жүргізіліп жатыр", — дейді Шуриев.
Президенттің қыркүйектегі Жолдауында цифрландыру мен жасанды интеллектінің экономиканы дамытудағы маңызын атап өтті. Бірақ бұл мақсатқа кәсіпорындардағы ғылыми-зерттеу жұмытарынсыз жету мүмкін емес.
Сондай-ақ мемлекет жинайтын қаржының қалай жұмсалатынын айқындайтын ашық әрі сарапшылар қатысатын механизм әзірлеу ұсынылуда.
Тельман Шуриев пен ТМК өкілдерінің айтуынша, мұндай қадамдар президенттің тапсырмаларын орындап қана қоймай, ЖІӨ-нің үштен бірін қамтамасыз етіп отырған саланың тиімділігін арттыруға да ықпал етеді.
Мәтіннен қате тапсаңыз, бізге жазыңыз
