Раушанбек Әбсаттаров – айтулы қоғам қайраткері, көрнекті ғалым-саясаттанушы, әлеуметтанушы, академик. 40 шақты монография, кітап, оқу құралын және 600-ден астам ғылыми мақала жариялаған, есімі елімізде ғана емес, шетелдерге де белгілі ғалым.
Ұлттық қатынастарды философиялық тұрғыдан зерттеумен тұрақты айналысып келе жатқан Рекең – саясаттың саласына қатысты ондаған мақаласын былай қойғанда, 2007 жылы жарық көрген «Саясаттану және оның проблемалары», 2011 жылы баспадан шыққан «Саясаттану негіздері» атты көлемді де іргелі екі томдық оқу құралының авторы.
Философ, саясаттанушы ғалымның еңбектері туралы аз-кем ойымды білдіре кетейін. Бұл еңбектерді жазуға Рекеңнің осы ғылыми пәннен көпжылдық оқытушылық тәжірибесі негіз болғаны айқын аңғарылады. Егер бірінші оқу құралында саясаттанудың ғылым, оқу пәні ретіндегі тарихы, ұғымдары мен категориялары, заңдары мен әдістері, саясаттану ғылымының қоғамдық өмір мен саяси билік жүйесіндегі, мемлекет пен азаматтық қоғам құрудағы, адамдардың саяси санасы мен мәдениетін қалыптастырудағы рөлі, т.б. мәселе кеңінен сөз болып, жан-жақты тарқатылған. Ал екі томдық оқу құралында қазіргі қоғам болмысындағы саясаттанудың негізгі ұғымдары, әдістер жүйесі мен саяси технологиясы, Қазақстан мен әлемдік қауымдастықтағы саяси дамудың өзекті мәселелері, саяси құрылымдар мен үдерістер, билік жүйесіндегі қарым-қатынастар, жинақтай айтқанда, бүгінгі саясаттанудың ғылым және оқыту пән ретіндегі мәселесі кеңінен сипатталған. Бұл оқулықтар Рекеңді саясаттанушы ғана емес, бұл пәннің тамаша оқытушысы ретінде, саясаттану ғылымынан туындайтын қоғамдағы күрделі мәселені оқу пәніне айналдыра алған терең білімді, кең ойлы ұстаз, бар білім-ілімін шәкірттер санасына нақты жеткізе білетін шебер ұйымдастырушы ретінде де танытқан.
Жақында Рекең «Өнегелі өмір» сериясымен шыққан «Раушанбек Әбсаттаров» атты кітапты сыйлады. Онда негізінен барлығы алпыстан астам аға буын ғалымның, замандас пен әріптестің, шәкірті мен ізбасарының жылы лебізі беріліпті. Сонымен қатар он шақты саясаттану мен әлеуметтану туралы таңдаулы мақала бар екен.
Кітаптағы «Әлеуметтік мемлекет: мәні мен анықтамасы» деген мақаласында Рекең «Әлеуметтік мемлекет» деген ұғымды ең алғашқы рет ХIХ ғасырдың екінші жартысында тұжырымдаған неміс ғалымы Лоренц Фон Штайнер ұсынғанын айта келіп, оның мынандай анықтамасын келтіреді: «Әлеуметтік мемлекет өз азаматтарын экономикалық және қоғамдық дамуға дағдыландырып үйретуге міндетті, өйткені бірінің дамуы – екіншісінің дамуына шарт болуы қажет, әлеуметтік мемлекеттің негізгі мәні осы болып табылады». Бұл анықтамадағы «Әлеумет» деген ұғымның мәні жамағат, қауым, жұртшылық деген болса, әлеуметтану ғылымының басты міндеті – қауымның, жұртшылықтың, жамағаттың саяси-әлеуметтік құрылымын анықтау, олардың қоғамдық өмірдегі орны мен рөлін, өзара байланыстарын, бір-бірімен әрекеттестігін, қарым-қатынастары мен бірлігін зерделеу. Мұндай күрделі үдерісті жан-жақты зерттеу қоғамның, халықтың да жағдайын жақсарта түсіп, ілгері жылжуына жол ашатыны даусыз.
Саясаттанушы Раушанбек Боранбайұлының келесі «Саясат – өнер» деген мақаласындағы тұжырымдармен келіспеу қиын. Жеке өмірде, әсіресе, қоғамдық өмірде саясаттың ерекше мәнге ие екенін адамзат тарихы көрсетіп келеді. Рекеңнің саяси қайраткерлердің өнері қоғамдық дамудың жауапты кезеңдерінде халықтың талабына, олардың саяси-әлеуметтік мәдениетіне сәйкес келетін түрлерін таңдай алуында дегенінің де өзіндік мәні жеткілікті. Біз Тәуелсіздікпен бірге Батыстың нарықтық жолын қабылдадық. Бірақ Алаш жетекшілерінің кез келген сыртқы үдерісті қабылдағанда өзіміздің тарихи, ұлттық ерекшеліктерімізді ескеру керек деген тамаша өсиетін қатаң ұстай алмадық. Біздер ислам дінін де барды көшіре салмай, өзіміздің тұрмыс жағдайымызға сай қабылдаған болатынбыз.
Қоғамдық үдерістер ылғи қайшылықты күйде болатыны, онсыз даму, өсу болмайтыны белгілі. Содан нарықтық экономиканың қайшылықты жеке баю үдерісін хакім Абай айтқан «қанағатты» місе тұтпай, билікке, қаржыға жақындар баюға ұмтылып, миллиардер, миллионер болмағаны қалмады. 155 адам еліміздің жарты байлығына ие болды. Ең жаманы – адамдар арасындағы қарым-қатынаста қаржы белең алды. Бұл имансыздықпен күрес әлі жүйелілікке ие бола алмай отыр.
Саяси-әлеуметтік өмірде кез келген мемлекет, кез келген халық азаттыққа, тәуелсіздікке ұмтылатыны аян. Тәуелсіздік әрбір мемлекеттің аса қажетті атрибуты болса, азаттық пен еркіндік сол мемлекеттің әрбір мүшесінің асқақ арманы мен өмір сүру тәсілі. Сондықтан Мұстафа Шоқайдың сонау осыдан бір ғасыр бұрын көтерген «Ұлттық тәуелсіздік» ұғымын біз қалай түсініп жүргенімізге азын-аулақ тоқтай кеткенді жөн көріп отырмыз.
Рас, бұл бұрын ғасырлар отарлық жағдайда, саяси қыспақта болған, өз билігіне өзі ие бола алмаған еліміз үшін өте күрделі өзгерісті қажет етті. 1991 жылғы 16 желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі қабылдаған «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық заңның кіріспесінде: «Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі Қазақстан халқының еркін білдіре отырып, адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында бекітілген жеке адамның құқығы мен бостандығының басымдығын, қазақ ұлтының азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет құруға деген шешімін негізге ала отырып, өзін-өзі айқындау құқығын растайды» делінген. Сондай-ақ Заңда: «Қазақстан Республикасы – тәуелсіз, демократиялық және құқықтық мемлекет. Ол өз аумағында толық билікке ие, ішкі және сыртқы саясатты дербес анықтайды және жүргізеді» деп жазылды.
Алайда біздер ұлттық рухпен, халықтың саяси санасымен, шынайы әлеуметтік еркіндікпен, қоғамдағы демократиялық үдеріспен, құқықтық сауаттылықпен, т.б. толып жатқан ұғымдармен тікелей тағдырлас, бағыттас, ажырамас тұтастықтағы «Тәуелсіздік» сөзінің аса қасиетті мәнін әлі тереңірек әрі кеңірек түсіне бермейміз. Бұл әрқайсымыздың саяси сергектік пен азаттық санаға ие болуымызды қажет етеді.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Egemen Qazaqstan» газетінің 2021 жылы 5 қаңтарда жарияланған «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» атты мақаласында: «Тәуелсіз ел болу оны жариялаумен немесе мемлекеттің іргетасын қалаумен шектелмейді. Тәуелсіздік үшін нағыз күрес күнделікті еңбекпен, үздіксіз әрі дәйекті елдік саясатпен мәңгі жалғасады. Біз қуатты тәуелсіз мемлекетімізбен ғана ұлт ретінде жер бетінде сақталамыз» деді.
Бұл ойлар біздің түгендейтін де, тыңнан іздейтін де мәселелеріміздің жетерлік екенін байқатады. Сан ғасыр аңсап, осыдан 30 жыл бұрын жеткен тәуелсіздік бұқара халқымыз арасында шынайы рухани һәм саяси серпіліс туғыза алып отыр ма? Бүгінгі тәуелсіздік, шын мәнісінде, өзінің толыққанды мәніне ие болуы үшін барды жасай алдық па? Тәуелсіздігіміз тұғырлы болуы үшін алда әлі не істеуіміз қажет? Осы мәселелерді әрбір қазақстандық, ең бірінші өзіміз, осы жердің, елдің иелері терең де қатты ойлануымыз керек.
Сондай-ақ кітаптағы «Саяси жаңғырту, мәні, типтері, анықтамасы» деген мақаладағы «жаңғырту» деген терминге қатысты пікірді ортаға салудың орайы келіп тұр. Біз «модернизация» терминін дұрыс аудармай жүрген сияқтымыз. Бұл әсте «жанғырту» емес. Біз ұлттық мемлекет құрамыз дегенде, жаңғырту дегенді пайдалануға болады. Өйткені ондай мемлекет отарлық заманға дейін болды. Болмаған нәрсені жаңғырту мүмкін емес. Мұны айтып отыруымның тағы бір себебі, «жаңғыртуды» ресми сөздерімізде де дұрыс пайдаланбай жүрміз. «Модернизация» сөзінің төркіні әсте «жаңғырту» емес, жаңару деген мағына береді.
Ғалымдықты азаматтықпен тығыз байланыстырған кісілер көп деп айта алмаймын. Меніңше азамат болу абырой, ғалым болу өз тірлігің. Раушанбек Әбсаттаров – отбасы кафедрасының құрметті меңгерушісі екенін де айта кеткіміз келіп отыр. Зайыбы Меруерт Асқарова – педагогика ғылымдарының кандидаты, профессор, қызы Майя да ғылым жолында, ұлдары Марат пен Ғалымжан – заң және саяси ғылымдар кандидаттары.
Кезінде Киев мемлекеттік университетінің философия факультетін бітіріп, ұзақ жыл ҚазМУ мен ҚазПИ-де қызмет етіп, ғылым шыңын бағындырған ғалымның мерейлі белесі еліміз үшін, сала мен шәкірттері үшін ортақ қуаныш деп білеміз.
Әбдіжәлел БӘКІР,
саяси ғылымдар докторы, профессор
