Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың халыққа Жолдауында көрсетілген міндеттерді іске асыру бағытында Ақтөбе облысында ауқымды істер қолға алынған. Облыс экономикасын әртараптандыру, импортқа тәуелділікті азайту мен өңдеу өнеркәсібін дамыту – өңір үшін стратегиялық басымдыққа айналып отыр.

Геосаяси ахуалдың күрделенуі, санк­циялық қысым мен логистикалық бағыттардың өзгеруі жергілікті өндірістерге жаңа мүмкіндіктер ашты. Кейінгі үш жылда өңірде құрылыс материалдары, металл мен бейметалл құбырлар, полимер өнімдері, шағын көлік пен алюминий құрылғыларын шығаратын ондаған цех пен кәсіпорындар іске қосылды. Көпшілігі экспортқа да шыға бастады.

Алайда өңір экономикасына әсер ететін жүйелік мәселелер де бар. Жол инфрақұрылымының тозуы, әкімшілік жобалардың тұрақсыздығы, өндірістік аймақтардың тиімділігіне қатысты сұрақ­тар күн тәртібінде тұр. Осы факторлар Ақтөбеге тартылатын инвестиция мен өндіріс көлемінің тұрақтылығына ықпал етеді.

Еуразиялық кеңістікте жаңа көлік дәліздерінің қалыптасуы еліміздің, соның қатарында Ақтөбе облысының рөлін арттырды. Транзиттік тасымал көлемі 5-6 есе өсті. Бұл өндіріс пен логистиканың жаңа бағыттарын қалыптастыруға мүмкіндік берді. Осы кезеңде өңірде құрылысқа қажетті кірпіш, бетон, конструкция өндірісі, полимер құбырлар жасау, шағын көлік құрастыру цехтары, алюминий терезе-есік өндірісі сияқты ондаған жаңа кәсіпорын іске қосылды.

Кейбірі өнімін Өзбекстан, Қырғызстан мен Ресей нарықтарына экспорттай бас­тады. Бұл – сыртқы ахуалдың өңір экономикасына тигізген оң ықпалы. Десек те, логистикалық мүмкіндіктің артуы бірқатар проблеманы да алға шығарды. Әсіресе «Самара–Шымкент» тас жолының Ақтөбе бөлігінің нашарлығы халықаралық тасымалға кері әсерін тигізіп отыр. Бұл мәселеге байланысты өңір абыройына нұқсан келтірілгені жасырын емес. Жолдың тозуы – басқару сапасының көрсеткіші.

Өкінішке қарай өңір басшылығы ауысқанда, басым жобалардың да жиі өзгеруі – жергілікті экономиканың жүйелі проблемасы. Бұрынғы әкімдер ұсынған жобалар «орындаусыз қалған», олардың орнына жаңа бастамалар ұсынылады. Бұл – инвестор сенімін төмендететін фактор. Үлкен трансұлттық корпорациялар ғана тұрақтылықты сақтап отыр.

2025–2027 жылдарға арналған кешенді жоспар аясында тек 2025 жылы Ақтөбе облысына 491 млрд теңге инвестиция тарту көзделген. Оның алтауы – өңдеу өнеркәсібіне қатысты ірі жобалар. Нәтижесінде, 1 200 жаңа жұмыс орны құрылмақшы. Жылдың 9 айында тартылған инвестицияның 89,9%-ы – жеке инвестициялар. Биылғы мамырда «Ақтөбе» арнайы экономикалық аймағы іске қосылды. Ол металлургия, машина жасау, құрылыс материалдары, химия мен полимер саласына бағытталған.

Хромтау ауданында 1 550 га жерді қамтитын «Хромтау» индустриялық аймағы құрылды. Мұнда бетон зауыты, металл балқыту өндірісі, конвейерлік роликтер цехы, асфальтбетон зауыты, силикат пен керамикалық кірпіш өндірісі ашылады.

Өңірде іске қосылған 8 жобаның жалпы құны – 110,5 млрд теңге. Оның қатарында ең ірілері «Хромтау–1» жел электр стансасы (150 МВт) – 77 млрд теңге. Қазхром қалдықтарын қайта өңдеу өндірісі – жылына 275 мың тонна қалдықты қайта өңдеу зауыты, сондай-ақ «Kazfeltec» ЖШС – қой жүнінен жылу сақтайтын мате­риал өндірісі (2 112 тонна/жыл) кәсіпорыны бар. Оған тартылған инвестиция – 5,3 млрд теңге.

Жыл соңына дейін тағы 4 жоба іске қосылады. Алдағы жылдары шыны өндірісінің зауыты мен «Coca Cola» ком­паниясының сусын зауыты­ның құрылысы басталады. Ал ірі шетел­дік инвестициялық жобалар туралы айтар болсақ, биылғы жылдың жарты­жылдығында 183,3 млн доллар тікелей шетелдік инвестиция тартылған. Оның басым бөлігі Қытай компанияларына тиесілі.

Бүгінде жоспарланған жобаларға тоқталсақ, 1,2 млрд доллар – «CNPC» ком­паниясының карбамид өндіретін газхимия кешенін, 120 млрд теңге – Алға ауданындағы «West China Cement» цемент зауытын, «Kazfood Продакшн» – балалар тағамы өндірісін (1,1 млрд теңге), сондай-ақ «ERG» мен қытайлық компаниялардың қатысуымен – жел электр стансалары, өндірістік қалдықтардан электр энергиясын өндіру жобалары айтуға болады.

Бұдан бөлек, алдағы уақытта орта көміртекті болат пен мыс концентратын шығаратын зауыттар салынғалы жатыр. Онда инвесторларға ұсынылатын мүмкіндіктер мен жүйелік сұрақтар бар. Әуелі инвесторға қолдау тетіктеріне тоқталайық. Өңірде «бір терезе» қағидаты бойынша қызмет көрсету орталығы, өңірлік инвестициялық штаб, инвестор құқықтарын қорғау жөніндегі үйлестіру кеңесі құрылмақшы. Бұған қоса, жергілікті билік бизнеске әкімшілік қысымды азайтуға әрі жобаларды жедел сүйемелдеуге уәде береді.

Ақтөбе облысында өңдеуші өнер­кәсіпке инвестиция салудың бірқатар артықшылығы бар. Бірінші кезекте шикізат қоры мол – тау-кен өнеркәсібі дамыған. Агроқұрылым әлеуеті жоғары – майлы дақылдарды өңдеуге мүмкіндік мол. Көлік инфрақұрылымы дамыған – әуе, теміржол, автокөлік жолдары жақсы. Кадр әлеуеті – колледж түлектерінің өндіріс орындарына орналасу мүмкіндігі жоғары.

Әйтсе де өңірдегі инвесторларға қатысты бірнеше маңызды мәселе бар. Әуелі Экономикалық аймақтың ішкі реттеу ережелері белгісіз. Онда қандай компаниялар орналасады? Бір мемлекеттің бірнеше компаниясына рұқсат беріле ме? Салық жеңілдіктері қай форматта болады? Инфрақұрылым (су, жарық, жол, кәріз) қашан жеткізіледі? Бұрынғы Өндірістік аймақтың тағдыры не болады? Он жыл бұрын салынған Өндірістік аймақта бос орындар көп. Жаңа аймақ ашу – тиімді ме, жоқ па, бұл да зерттеуді талап етеді. Осы сынды сұрақтар ашық күйінде қалып отыр.

Ақтөбе облысы өңдеуші өнеркәсіпті дамытуға қажетті бастапқы мүмкіндіктерге ие. Алайда инвестор тарту тек жер бөлумен шектелмеуге тиіс. Өндіріс дамуы үшін бірқатар маңызды бағыттар шешуші рөл атқарады. Жол, көлік, энергетика, су, кәріз инфрақұрылымын жедел дамыту керек. Логистикалық хабтарды қалыптастырған ләзім. Орта және жоғары техникалық мамандар даярлау жүйесін күшейткен абзал. Инвестициялық аймақтардың ережелерін нақтылау қажет. Бұлармен бірге, сыртқы нарықты зерттеп, зерделеп экспорттық саясат әзірлеу керек. Өңірге келген әрбір инвестиция – тек жаңа өндіріс пен жұмыс орны ғана емес, облыстың экономикалық дербестігі мен ұзақмерзімді дамуының кепілі.

Ақтөбе облысы