Германиядағы Бухенвальд лагерінде Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде тұтқында болған қазақстандықтарды еске алуға арналған ескерткіш тақта ашылды.
Олардың есімдерін енді сондағы QR-код арқылы көруге болады. Игі бастамаға тарихшы Перизат Сәдуақас мұрындық болған.
Нацистік Германияның ең ірі түзету лагерьлерінің бірі – Бухенвальд. 1937 жылдан бастап соғыс аяқталғанға дейін мұнда 280 мың адам қамауда болған. Олардың 56 мыңы аштықтан, азаптаудан және аурудан көз жұмды. Қаза тапқандардың қатарында Қазақстан азаматтары да бар. Сарапшылар жерлестеріміздің аты-жөні мен олар жайлы деректерді анықтады. Көпшілігі Алматы, Атырау және Ақмола облыстарының тумалары.
Рикола-Гуннар Люттгенау, тарихшы:
- Бухенвальдте болған оқиғалар — тек Германияның немесе Кеңес Одағының ғана тарихы емес. Мұнда қаза тапқандар — аты-жөні жоқ жандар емес, әрқайсысының өз есімі, тағдыры және шыққан тегі болған. Бұл ескерткіш осыны алғаш рет айқын көрсетіп, тұтқындардың арасында қазақстандықтардың да болғанын еске салады. Нацистік билік әрбір тұтқынды тізімге мұқият тіркеп отырған, дәл сол жазбалар арқылы есімдерін анықтадық.
Қазақстандық тұтқындар жайлы ескерткіш бұрынғы крематорий ғимаратына орнатылды. Бұл жерде ресми сайтпен байланыстыратын QR-код бар. Сілтеме арқылы өтіп, 35 отандасымыз жайлы деректерді білуге болады. Тарихшы Перизат Сәдуақас Бухенвальд тарихындағы қазақ ізі туралы екі жыл бұрын кешенге барған кезде білді. Бұл оның зерттеу жұмысына бастау болады. Кейін Бухенвальд мемориалымен бірлескен жоба аясында бірегей тізім қалыпқа келтірілді.
Перизат Сәдуақас, тарихшы:
- Қазақ, орыс, неміс транскрипциясын жасадық. Ол тізімде тұтқындардың туған жерлері, туған күндері және жеке нөмірлері көрсетілген. Осы ақпараттарды алу табу, жинақтау қызықты болды және көп еңбекті талап етті. Біз бұл тізімді жасақтап, және жалпы осы Бухенвальд тұтқындарына арнап тақта орнату мәселесімен екі жыл айналыстым. Тақтаны өзім қаржыландырғанмен ол барлық осы тұтқындардың ұрпақтарының атынан қойылды. Яғни сол арқылы өмірден өткен сондай қайғылы тағдырға душар болған азаматтарды қазіргі ұрпақтарымен байланыстыру, олардың рухтарына құрмет көрсету. Яғни бүгінгі іс-шара жекелеген адамдар емес барлық қазақ халқының сол азаматтарға деген құрметі және ықыласы деп қабылдау керек деп ойлаймын.
Ескерткіштің ашылу салтанатына дипломаттар, неміс тарихшылары, студенттер және Қазақстаннан келген қонақтар қатысты. Сарапшылардың айтуынша, Бухенвальдтегі қазақстандықтар тақырыбы әлі толық зерттелмеген. Сондықтан бұл бағыттағы жұмыс неміс тарапының қолдауымен жалғаса бермек.
Хольгер Оббариус, Бухенвальд және Дора-Миттельбау мемориалдары қорының өкілі:
- Бұл тақырып ауқымды көп зерттеуді қажет етеді. Бастама жайлы ой екі жыл бұрын «Бұл жерде қазақ азаматтары бар ма?» деген сұрақтан туындады. Бүгінде Бухенвальдте болған 35 қазақстандықтың есімі белгілі. Бірақ олардың қашан келгені, аман қалған-қалмағаны, тағдырлары қалай өрбігені әлі белгісіз. Есімдерін жариялаумен бірге тағдырларын зерттеу маңызды. Сондықтан жұмысымыз әлі де жалғасады.
Қарауыл мұнарасы, тікенекті сымдар, крематорий — осының бәрі сол сұм заманды еске салады. Бухенвальд өткеннің жадын сақтап қана қоймай, адамзатқа ескерту жасайды. Бұл қасірет енді еш қайталанбауы керек.
Авторлары: Шолпан Найманбаева, Милослав Лавриновский
