Азық-түлік бағасын тұрақтандыру мұңға айналды. Өзгесін былай қойғанда, төскейінде төрт түлік мал жер қайыстырады дейтін сулы-нулы өңірде төрт түлік мал басының табиғи өсімі неге ойдағыдай емес? Қара қазанымды майлап, ақ дастарқанға ет өнімдерін молынан жеткіземіз деп құлшынған ауыл тұрғындарына үш жылдан бері несие беріле бастады. 2024 жылы 1,8 млрд теңге қаражат бөлінді. «Kokshe» әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациясына жалпы көлемі 1 931,7 млн теңгені құрайтын 220 өтінім түсті. Осы қаражаттың 1 161,2 млн теңгесі немесе 128 өтінім өңірдегі мал шаруашылығын дамытуға ұсынылды. Өтініш иелерінің бизнес-жоспарын жан-жақты саралай келе, несие комитеті 131 өтінімді мақұлдады. Қолдарына зарығып көрген қаражат тиген соң, малсақ қауым ойға алған жоспарын іске асыруға кірісіп кетті. Әйтсе де, нәтиже көңіл көншітерлік емес.
«Кokshe» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» АҚ басқарма төрағасының орынбасары Еркебұлан Баяхметовтің айтуынша, несиенің пайыздық мөлшері – жылына 2,5% көлемде. Жекелеген өтінім иелері 10 млн теңгеге дейін несие ала алатын болса, селолық кооперативтерге 30 млн теңгеге дейін беріледі. Қаражаттың жоқтығынан тауы шағылып отырған ауыл адамдарының алдынан даңғыл жол ашылып, қорасына мал бітіретін-ақ жағдай. Оның үстіне, бағдарламаға қатысушылар ауылдастары үшін жаңа жұмыс орындарын ашуға тиісті. Тұтастай алғанда осы бағдарлама арқылы ауыл тұрғындарының әлеуметтік-тұрмыстық жағдайы көп-көрім жақсарып қалар еді. Еркебұлан Баяхметовтің ақпаратына қарағанда, тек Ақмола өңірінің тұрғындарына 2,5 млрд теңге қарастырылған. Күні бүгінге дейін корпорацияға өңірдің 9 ауданынан 18 жоба түскен. Өтінім берушілерді саралап қарайтын болсақ, бел буып, белсене кіріскелі отырғандардың негізі Ерейментау ауданынан. Бұл өңір мал бағуға өте қолайлы, жайылымы көп, жері шүйгін.
Аудан тұрғындарынан жалпы құны 222 млн теңгені құрайтын 8 өтінім түсіпті. Өтінім иелері төрт түлік мал басын көбейту үшін мал сатып алмақ. Әйтсе де, облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы басшысының орынбасары Ілияс Жүсіповтің мәліметіне қарағанда, осы ауданның тұрғындары өткен жылдары да бағдарлама қатысқан. Мемлекеттік демеу көп-көрім болғанымен, нәтижесі қуантарлық емес.
– «Ауыл аманаты» бағдарламасы бойынша алғашқы несиелер 2023 жылы беріле бастады, – дейді басқарма басшысының орынбасары, – қолдау болғанымен, өңірдегі төрт түліктің басы күрт өсті деп айта алмаймыз. Әрине, несие берілген соң қадағалау бар. Мал басы өспеген соң несиеге алынды деген мал тексеріс кезінде қорадан-қораға көшіп жүр ме деген күдік те бар.
Тексеру де оңай-оспақ шаруа емес. Бағдарлама бойынша алынған малға чип салынуы керек. Ал көршісінде электронды базаға енгізілмеген мал болуы әбден мүмкін. Бағдарлама бойынша жұмыс нәтижесін саралағанда көршісін тексере алмайсыз. Өйткені ол бұл жұмысқа қатысушы емес қой. Осы арада мына бір жайды екпін түсіріп айта кетуге болады. Егер 2023 жылы бір бас сиырдың бағасы 250–300 мың теңге болса, қазір 700 мың теңгеге жетті. Егер ауылдағы малсақ қауым мал сатып алу үшін сол жылы несие алатын болса, қазір оп-оңай жауып тастар еді. Өкінішке қарай, мұндай ұмтылыс жоқ. Жеңілдікпен алынған несие жабылғаннан кейін мал иесі әрі қарай мал ұстап отыр ма, жоқ па, оны ешкім тексермейді.
Бәлкім, бағдарламаның мақсаты мен мұратын ел ішінде түсіндіріп, насихаттау жағы кемшін шығар.
– Біз ел ішінде бірігіп кооператив құру жайын жиі айтып жүрміз, – дейді Ілия Жүсіпов, – егер кооператив болып ұйымдасса, жеңілдікпен берілетін несиені көбірек алуға мүмкіндік туады. Бір ауылда бір жоба болу жеткіліксіз. Бірнеше жоба болса, бір-бірімен селбесіп, ортақ мақсатқа ұмтылып, табыс табуға болар еді.
Ел ішіндегі жайды таразыға тартсаңыз, бірігуден де береке қашып тұрғанын аңғарар едіңіз. Мәселен, Зеренді ауданының малсақ қауымы ауылдың адымын алға бастыратын «Ауыл аманаты» бағдарламасы туралы ақпарат құлақтарына тигеннен кейін іске кіріскен. 2024 жылы аудан тұрғындарынан 57 өтінім түсті. Несие алып, кәсіп ашқан адамдар түптің-түбінде артық-ауыс малдарын ет өнімдерін өңдейтін кәсіпорындардың бордақылау алаңдарына тапсыруға тиіс. Мұндай ілкімді сабақтастық баққанға да, өңдегенге де тиімді.
Осы арада бастан жақты айырғандай етіп айта кетелік. Табанақы, маңдай термен мал өсірген адам жыл он екі ай бойы бейнеттеніп өсірген малын алып-сатарларға жем болмай, бордақылау алаңына тапсыра алады. Шикізатқа зәру болып отырған кәсіпорынның күн тәртібіндегі күрделі мәселесі де оп-оңай шешімін табады. Әуел бастағы зеренділіктердің бағалы бастамасы әжептәуір қолдау тапқан. Ет кластерін жолға қою үшін 140 млн теңге шамасында қаражат та бөлінген. Екі тараптан түзілген келісімшартқа сәйкес, ет комбинаты ветеринарлық қызметті жолға қоюды міндетіне алған. Егер жұмысқа кәсіби мамандар араласса, ағзасы сау, өнім беретін малды да жаза баспай таңдап алу мүмкіндігі туады. Мал өнімдерін өңдеумен айналысатын «МВ4» ЖШС бағдарламаға қатысатын ауыл тұрғындарына мал азығын өз құнымен береді. Малсақ қауымның бағымындағы малды сатып алу кезінде базардағы бағадан жоғары төлемек. Нақтыласақ, әр келісіне 50 теңге қосылмақ. Мұндай жүйенің жүзеге асырылуы ауыл тұрғындарының еңсесін көтеруге тиіс еді. Несие алуға да құжаттарын түзіп, көмектеспек ниетте болды.
– Бүгінде бұл жоспар жүзеге аспай қалды, – дейді Еркебұлан Баяхметов, – қырыққа жуық бағдарламаға қатысушының тек екеуі ғана малдарын ет комбинатына тапсырмақшы. Оған ет бағасының күрт қымбаттап кетуі себепші болып отыр.
2024 жылы комбинаттың ұсынған бағасы тиімді болатын. Қазір баға өсіп кетті. «Кokshe» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» өкілінің пайымдауынша, несие берген кезде қаржыны мақсатсыз жұмсау немесе қайтармау бағытында тәуекел бар. Шынтуайтында, «Ауыл аманаты» бағдарламасына қатысушылардың басым көпшілігі жұмыссыздар. Олардың көбі алынған несиені өз мақсатында жұмсағанын дәлелдей алмайды. Соңынан айыппұл төлеуге тура келеді.
– Мұндай мысалдар көп. Сотқа да жүгінеміз, – дейді Еркебұлан Баяхметов, – егер ауыл тұрғындарының қаржылық сауаты жақсы болса, мұндай келеңсіздікке жол берілмес еді. Адамдармен сөйлесе қалсаң, қалай қате жібергендеріне өздері де таң қалады. Меніңше, қаржылық сауат жетіспейтін секілді.
Өңірде «Ауыл анаматы» бағдарламасы бойынша толыққанды жұмыс істеп жатқандар да бар. Тақырыпты таратып айтқан кезде Ілияс Жүсіповтің пікірінің көңілге қонымды екенін айта кетуге болар. Егер ауданда мал бағатын жайылым мен мал азығын дайындау мүмкіндігі жеткіліксіз болса, онда мал шаруашылығы бизнесіне несие берудің қажеті жоқ. Мәселен, Целиноград ауданында жайылым мүлдем тапшы, халық та мұндай жерде төрт түлік малды мыңғыртып баға алмайтынын түсінеді. Сондықтан олар жеңіл өнеркәсіпке ден қойған.
Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының ақпаратына қарағанда, берілетін несие көлемі жыл айын өсіп келеді. Алдағы жылдары жеңілдетілген несие көлемі 7 млрд-қа жетпек. «Бағдарламаның бастау алғанына екі жыл ғана. 2023 жылы екі ауыл шаруашылығы кооперативі құрылса, қазір оның саны 10-ға жетті. Олар заңды тұлға ретінде жұмыс істегеннен кейін ет өнімдерін базарға шығарып, сүтін сүт зауыттарына өткізе алады және заңды тұлға ретінде лизингке техника да ала алады», дейді Ілияс Жүсіпов.
Ел дастарқаны ет өнімдеріне бөгіп тұруы үшін алдымен осы бағдарлама талаптарын жетілдіру қажет шығар.
Ақмола облысы
