Бүгіннен бастап 18 жасқа толған , жеке үйі жоқ еліміздің әр азаматы баспана кезегіне тұра алады. «Отбасы банкінің» «Тұрғын үймен қамтамасыз ету орталығы» ақпараттық жүйесі қағазбастылықты біршама жеңілдетпек. Енді тұрғын үйдің кезегіне тұру үшін күні бұрын қамданып, әкімдік ғимаратының есігін қағудың қажеті болмайды. Үйінде отырып-ақ онлайн негізде үй кезегіне тіркеледі.

Бұдан былай «тұрғын үйге мұқтаж» мәртебесін растап, кезекке тұру үшін табаннан тозу тоқтайды. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев былтыр тұрғын үй саясатын реформалау туралы заңға қол қойған еді. Әлеуметтік мемлекеттің басты түйткілінің бірі – осы тұрғын үй саясаты. Жылдан-жылға үй кезегіне тұрушылардың да шоғыры көбейіп келеді. Жаңа заңның жекешелендіруге қатысты нормасының игілігін халық былтырғы желтоқсан айынан бастап көріп келеді. Тұрғын үйге есепке қоюдың бірыңғай платформасы бүгіннен бастап іске қосылмақ. Енді өзіне тиесілі үйі жоқ кәмелет жасынан асқан әр азамат баспанаға мұқтаж ретінде өтініш беріп, есепке тұра алады. Ол үшін өзінің электронды цифрлық қолтаңбасын (ЭЦҚ) пайдаланып, «Отбасы банкінің» сайтында авторизациядан өту қажет. Үй кезегіне өтінішті қалай жолдаудың тетігін оrken.otbasybank.kz порталынан оқып танысуға болады.

Тұрғын үйге мұқтаж ретінде есепке тұруға өтінім берген кезде жүйе үміт­­кердің талаптарға сәйкестігін ав­то­матты түрде тексереді. Егер ол кә­ме­летке толса, сондай-ақ оның отбасы мүшелерінің кейінгі 5 жыл ішінде меншік құқығында тұрғын үйі болмаса, онда ол тізімге енгізіледі. Азаматтарды тұрғын үйге мұқтаждар есебіне қою бір жұмыс күнінде жүзеге асырылады. Егер өтініш беруші өтінімге сканерленген құжаттарды (мысалы, тұрғын үйдің апатты екенін растайтын құжаттар) қоса берсе, онда қызмет көрсету мерзімі үш жұмыс күніне созылады. Бұдан сырт азамат демалыс күні өтініш берсе, онда есепке алу жұмыс күні іске асырылады.

Жүйе жылжымайтын мүліктің болуын ғана емес, отбасылық жағдайын, тұрғын үйге мұқтаж адамның мәртебесі мен санатын басқа да әлеуметтік жағ­дайын автоматты түрде тексереді. Яғни «Тұрғын үймен қамтамасыз ету орта­лы­ғы» жүйесінде өтініш берушінің цифрлық деректері жинақталады. Бұл отбасының құқықтық және әлеуметтік мәртебесін, оның табысын, қандай да бір әлеуметтік төлемдерді, зейнетақыларды немесе жәрдемақыларды алушы екенін, баспанасы бар-жоғын көру үшін қа­жет. Осы деректерге сүйене отырып, өтініш берушіге болашақта тұрғын үй мәселесін шешуде мемлекеттік қол­даудың әртүрлі шаралары ұсыны­лады. Азаматтардан жолданған өтініш бойынша барлық деректерін автоматты түрде тексеру үшін банк 14 мемлекеттік деректер базасымен, ақпараттық жүйелермен әріптестік орнатып отыр.

Тұрғын үйге мұқтаж жан ретінде есепке алу үшін өтінім берген кезде әрбір өтініш беруші мен оның отбасы мүшелеріне дербес деректерді жинауға, өңдеуге келісім беру туралы 1414 нөмі­рінен келген SMS-хабарламаға жауап қайтару керек. Баспана кезегіне тұру үшін кімдердің өтініші қабылданады?

Бүгінен бастап тұрғын үйге мұқтаж жан ретінде есепке кейінгі бес жыл ішінде меншік құқығында тұрғын үйі жоқ, кәмелетке толған азаматтармен қатар жалғыз тұрғын үйі апатты деп танылған жандар да өтініш жолдай алады. Бұл жерде тұрғын үй кезегіне тұру мемлекеттен тегін баспана алу дегенді білдірмейді. Банк тұрғын үйге мұқтаж азаматтардың цифрлық деректерін жинап, олардың әлеуметтік санатына, отбасы табысына қарай тұрғын үй мәселесін шешу жолын ұсынады. Атап айтқанда, тұрғын үйді жалдау ақысының бір бөлігін субсидиялау; жергілікті атқарушы органдардың жалға берілетін тұрғын үйі; тұрғын үй-ком­муналдық инфрақұрылымды дамытудың 2023–2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы шеңберінде ең төменгі бастапқы жарнамен және жылдық 2%-дан (ЖТСМ 2%-дан 2,1%-ға дейін) және 5%-дан (ЖТСМ 5,2%-дан 5,8%-ға дейін) мөлшерлемелері бойынша тұрғын үй бағдарламалары; «Наурыз» бағдарламасы, «Наурыз жұмыскер» бағытымен баспаналы болуға бағыттайды.

Мемлекеттік қолдау шараларының шарапаты қалай тиетіні жөнінде. Азаматтарға жергілікті әкімдіктерден жалға берілетін тұрғын үй немесе әлеуметтік тұрғын үй сатып алу үшін жеңілдікпен несие беруде банк олардың есепке тұрған күнін негізге алады. Бұл ретте бірнеше санат бойынша тұрғын үй кезегінде тұрған азаматтардың әлеуметтік ахуалы ескеріледі. Ең алдымен тұрғын үйдің жалпы көлемінің кемінде 70%-ы мемлекеттік қолдау аясында баспана мәселесін бірінші кезекте шешуге құқығы бар азаматтарға беріледі. Олар: Екінші дүниежүзілік соғыс ардагерлері, жеңілдіктері бо­йынша Екінші дүниежүзілік соғыс ар­дагерлеріне теңестірілгендер, басқа мемлекеттер аумағындағы іс-қимылдар ардагерлері; жетім балалар, ата-анасы­ның қамқорлығынсыз қалған балалар; көпбалалы аналар мен көпбалалы отбасылар; мүгедек балалары бар немесе оларды тәрбиелеп отырған отбасылар; І, ІІ топ мүгедектігі бар адамдар; жесір әйелдер мен тұл еркектер.

Көпшіліктің көкейінде бұған дейін­гі кезек, яғни тұрғын үйге мұқтаж азамат­тар­дың қазіргі базасы не болмақ деген сұрақтың туатыны ақиқат. Аза­мат­тардың барлық қолданыстағы базасы әкімдіктерден биылғы 17 маусымынан кейін «Отбасы банкіне» беріледі. Бұл мерзім әкімдіктерге 2025 жылдың 24 мамырына дейін қабылданған барлық өтінімді өңдеуге әрі тұрғын үйге мұқтаж азаматтарды есепке қоюға уақыт жеткілікті болуы үшін қажет.

Банк азаматтарға egov.kz базасына енгізілген жеке құжаттар мен дерек­тердің өзектілігін тексеруді ұсынады. Жеке куәлік, отбасы жағдайы, отбасы мүшелері туралы деректер, жылжымайтын мүліктің болуы, тіркеу мекенжайы және т.б. Сондай-ақ жеке сәйкестендіру нөмірі бойынша kezekte.kz база­сында көрсетілген ақпараттың дұрыс­тығын тексеру. Егер сәйкес­сіздік анықталған жағдайда өзгерісті енгізу үшін әкімдікке бару қажет.

Тұрғын үй кезегіне тұру үшін электронды цифрлық қолтаңба болуы қажет әрі мобильді азаматтар базасында үміткердің телефон нөмірі тіркелуі керек. Оны egov.kz порталында тексеруге болады. Бұл 1414 бірыңғай байланыс орталығынан хабарламалар мен SМS-парольдерді алу үшін қажет.

Отбасы банк өтініш жолдаған аза­маттардың кейбірі тұрғын үй кезегіне ілінбесе, байбалам салудың қажеті жоғын ескертеді. Есепке алмаудың да өзіндік талаптары бар. Атыңыздағы үйді меншік құқығынан шығарғаныңызға 5 жыл толмаса, өтініш жазудың қажеті жоқ. Азаматтың пайдалануында мемлекеттік тұрғын үй қорынан берілген тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй болса, өткізбейді. Ұсынылған құжаттар мен мәліметтерде дәйексіз деректер болған жағдайда қабылдамайды. Егер азамат бұрын мемлекеттік тұрғын үй қорынан баспана алып, оны жекешелендірсе, өтініш бере алмайды. Азаматтың жалғыз тұрғын үйі апатты деп танылып, бірақ баспанасы қаланың аумағында емес, облыста орналасса, шаһардың үй кезегіне қоспайды. Сонымен қатар мемлекет қолдауымен ипотекалық заемдарды пайдалана отырып, меншікке тұрғын үй сатып алса, тізімге ілінбейді.

«Отбасы банк» жеңілдетілген заемдар беру мен мемлекеттік қолдау про­цес­терінде қашанда ашықтықты қам­тамасыз етпек. Тұрғын үйге мұқтаж азаматтар есебінде тұрған, мемлекеттің қолдауымен өзінің баспана мәселесін шеше алған азаматтардың тізімдері екі жыл ішінде банктің ресми сайтында жарияланады.

Тұрғын мәселесін оңтайлы шешеді деген бұрынғы заңда әлеуметтік мәр­тебеге ие арнаулы санаттағы азаматтар ғана үй кезегіне тіркелетін. Қолданысқа енгізілген жаңа заңның игілігін енді 18 жасқа толған азамат­тар­дың барлығы да көре алады. Жылдан-жылға тұрғындарының шоғы­ры қар­қынды өсіп келе жатқан респуб­ли­калық маңызға ие Астана, Алматы, Шымкент қалаларында үй кезегіне тұру үшін кемінде 3 жыл тұрақты тіркеу болуы шарт.