Кітап – рухани қазына. Адам бойындағы кітап оқу дағдысы бала кезден қалыптасуы керек. Кітап оқу арқылы бала шыдамдылыққа, көркем ойлауға үйренеді, яғни шығармашылық ойлау дағдысы қалыптасады. Кітаптағы оқиға желісін елестету арқылы қиялын дамытады. Жастайынан кітап оқыған баланың ақыл-ойы толысып, тіл байлығы жетіліп, зиялы азамат болып өседі. Елді қашанда көзі ашық, көкірегі ояу, тәрбиелі де білімді адамдар дамытады. Сондықтан қазіргідей ақпараттар ағынына тоғытылып бара жатқан қоғамды ғаламторға тәуелділіктен арылтудың жолдарының бірі кітап оқуға деген құштарлықты ояту. Бесіктен белі шықпай жатып гаджеттің тілінде сөйлеп өсіп келе жатқан ұрпақты кітап оқуға қалай ынталандыруға болады?
Осы сауалымызды Астана қаласындағы Әл-Фараби атындағы оқушылар сарайының оқытушысы «Жас қаламгер» үйірмесінің жетекшісі Нәрия Ақбабақызына қойған едік. Педагогтың пікірінше баланы кітап оқуға баулу есте сақтау қабілетін жақсартудан басталады.
«Мен жетекшілік ететін әдеби үйірмеге қазақ тіліне мүлде қатысы жоқ есте сақтау қабілеті нашар балалар да және есте сақтауы жақсы балалар да келеді. Есте сақтау қабілеті нашар балаларға бастапқыда тілі жеңіл-жатық 1-2 шумақ өлеңдерді ұсынамын. Бір айдан кейін одан күрделісін, екі айдан соң одан көбірегін, сөйтіп әріптер арқылы, сөздер арқылы есте сақтауды күшейтетін жаттығулар бар, сол арқылы біртіңдеп өлең жаттауға келеді. Бастапқыда сахнада орындайды. Сахнада бір-екі шумақ айтып көргеннен кейін сенімділігі артады, жақсы айта бастайды, басқаларға қарап талпынады. 1 жылдың ішінде сахнада өте жақсы өлең оқитын деңгейге жетеді. Аталған деңгей нәтижесінде олар мектептердегі сабақтарын есте сақтауға, ойына келген жауаптарды мұғалімге қысылмай айтуға үйренеді, конкурстарға қатысып, өзіне сенімділігін оятады. Мысалы, 6 жыл бойы осындай үдеріс кезеңінен өткен балалар республикалық-халықаралық конкурстардың жеңімпазы атанды әрі мектептегі сабағын жақсы оқитын және қосымша дүниелердің барлығын алып жүретін есте сақтауы жақсы балаға айналды», дейді Н.Ақбабақызы.
Нәрия Ақбабақызы баланың жанын жаттықтыру үшін кітап оқыту бүгінгі қоғамда, смартфон заманында өте маңызды екенін атап өтті.
«Балалар қазір ақпаратты тек смартфон арқылы қабылдап жатыр. Өйткені балаларға кітап оқып беретін ата-ана, әже жоқ. Мысалы, 6 жасар бала егер мектепке бармайтын болса, тек қана телефон арқылы тәрбиеленеді. Желідегі вирустық ақпараттардың барлығын жұқтырып алатын болады. Ал адамның миы бір ақпаратты толығымен түсінгенде кезде ғана түнгі ұйқы жағдайында сұрыптайды екен, егер ақпарат түсініксіз әрі қысқа болса, оны қайда жіберерін білмей, сұрыптай алмай, ми дұрыс демалмайды екен. Содан кейін бала таңертен шаршаңқы болып, сабақ оқуға ынтасы болмайды. Себебі ақпаратпен миы толып қалған. Ал басқа ақпарат түрлері қызықсыз болып көріне бастайды. Өйткені телефондағы ақпараттар тез, ыңғайлы сияқты болып, ақпараттардың оңай жетуіне үйренген баланың миы әбден жалқауланып алады. Сондықтан да балаларды смартфоннан алшақтату керек, содан кейін есте сақтау қабілетін жақсарту керек. Үйірмеде өлең жаттата отырып, содан кейін кітап оқуға кеңес беріп отырамыз. Өйткені кітап оқымаған баланың миында реттілік-жинақылық қалыптаспайды. Университеттер мамандық бойынша белгілі бір бағыт-білімдерді бекітіп беруі мүмкін. Бірақ баланың іргетасы, яғни сөйлеу және жаттау қабілеті, логикалық және кеңірек ойлау мен креативті ойлау дағдысы мектептен қалыптасады», дейді ол.
Маманның айтуынша мысалы 6 жасар балаға ұзақ әңгіме-ертегілер керек емес. 1 беттік әңгімелерді анасы немесе әкесі оқып берсе және «не болды, қалай болды» деп бірге талқыласа және «жаңа түсінбей қалдым» деп баланың өзіңе оқыттырса, бала оны айту арқылы миына сіңіреді. Күрделі ойлар араласып кеткен ертегілер де бар, сол себепті ертегілерді де ой елегінен өткізіп, баланың жас ерекшелігіне ғана емес, ойлау-түсіну деңгейін анықтап беру керек. Баланың сөздік қорын тест арқылы анықтап алып, соған сәйкес мәтін беретін болса, жақсы қабылдайды. Ертегілерге қызықпай жатса, «мынандай кейіпкерлер бар» деп мултьфильмдерді көрсетіп және оған ертегіні оқып беріп, содан кейін өзіне оқытатын болса, баланың қызығушылығы ояна бастайды. Баланы кітапқа қызықтыру оңай үдеріс емес. Жалықпай, басынан бастап түсіндіріп, айтқызып, қайта-қайта сөйлетіп, соның барлығын бойына сіңірген кезде ғана орын алатын дүние.
«Баланы гаджеттен бірден алыстату оңай емес. Оның уақытын шектеп қоюға болады немесе жақсы контенттерді таңдап беру керек. Баланы үйде ата-ана ерінбей қадағалап, бос уақыттарын немен, қалай өткізіп жатқанын жүйелеп отыру керек. Ал ең дұрысы, баланың дағдыларын қалыптастыратын мұғалімге апарғаны жөн. Өйткені бала ата-анасы жоқ кезде, сол дүниелерді істемеуі мүмкін, ал мұғалім қадағалаған кезде режимге үйреніп, оған оңайырақ әрі тезірек жететін болады. Кітап гаджетті немесе гаджет кітаптың орнын ауыстырып кетеді деген жаңсақ пікір. Телефон өзіндік маңызға ие. Ал кітап өзіндік құндылық», дейді педагог.
АҚШ, Еуропа, Жапония мен Қытай секілді дамыған елдер кітаптан қол үзген жоқ. Олардың талғампаз ұл-қыздары білгенді жаңартып, білмегенді үйрену үшін әлі күнге дейін кітапқа жүгінеді. Ал бізде оқуды керек ететін, кітапты бағалайтын жастар санын арттыру бүгінгі күннің маңызды мәселесі болып отыр. Нәрия Ақбабақызы жоғарыда айтып өткендей баланың кітап оқуға қызығушылығын ояту ең алдымен ата-анаға байланысты. Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі. Сондықтан, қазіргі жас ата-аналардың өздері кітап оқуды өмірлік құндылыққа айналдырса, оны көрген ұрпағы да кітап оқуды әдетке айналдырары сөзсіз.
