Тіс дәрігерінен қорқу – ДДҰ мен Халықаралық стоматологтар федерациясы мойындаған аса маңызды мәселелердің бірі.

Зерттеулер нәтижесіне сәйкес, түрлі елдердегі ересек адамдардың шамамен 40 пайызы қорқыныш сезіміне байланысты дәрігерге барудан бас тартады. Қазақстанда да бұл көрсеткіш жоғары: ел азаматтарының көпшілігі аса қатты ауырғанға дейін дәрігерге баруды кейінге қалдырады.

Осы ретте дүние жүзінің дәрігерлер қорқынышты азайтудың жолдарын іздеп әлек. Мәселен, емдеу мен анестезияның жаңа технологияларын қолданады. Дегенмен, медицина саласындағы ғылыми жұмыстардың авторы, белгілі стоматолог-хирург Олег Рубанның пікірінше, бұл мәселенің тиімді шешім – психологияда жатыр. Соңғы жылдар ішінде ол науқастардың қорқынышы тақырыбын зерттеуге көңіл бөліп, жүздеген хирургиялық және ортопедиялық операциялар жасаған. Нәтижесінде науқастың мазасыздығын азайтуға және емдеуді жақсартуға көмектесетін авторлық әдістерін дүниеге әкелді.

Қазақстанда неге тіс емдеу әлі де қиынға соғады?

Қазақстанда тіс дәрігерінен қорқу (ғылыми тілде дентофобия деп аталады – автор) мәселесі туралы нақты зерттеулер жүргізілмеген. Бірақ, стоматологтардың өздері байқағандай, қазақстандықтардың көпшілігі тіс дәрігеріне баруды үнемі кейінге қалдыруға әуес. Біреулері жағымсыз сезімнен қорықса, енді біреулер қызметтің жоғары бағасынан қашқақтайды.

Алайда Қазақстанда тісті ертерек емдеуге барлық жағдай жасалған: заманауи анестетиктер, жұмсақ хирургиялық әдістер, үрейді азайтатын тәсілдердің бәрі бар.

Халықаралық деңгейде тәжірибелі стоматолог-хирург Олег Рубанның айтуынша, мәселе құрал-жабдықта немесе бағада да емес, адам факторында жатыр.

"Науқас стоматологтың емдеу креслосында аузын ашып отырған кезде физикалық және эмоционалды тұрғыда қорғансыз болады. Осындай жағдайда арада дәрігер мен науқастың емес, бір-біріне сенетін екі адамның қарым-қатынасы қалыптасуы тиіс. Көпшілік адам осыны ұмытып кетеді немесе мүлде ол туралы ойламайды", – дейді маман.

Олег Рубан тіс емдеуден қорқу тақырыбын 9 жылдан астам уақыт зерттеп келеді. Ол – ғылыми мақалалардың авторы, медициналық конференциялардың спикері, стоматолог-хирург және ортопед. Өз тәжірибесінде ол сәтсіз емнен кейін үрейі күшейген адамдармен де жұмыс істеген. Ал қазір ол АҚШ-тағы жеке клиникада ассистент болып жұмыс істейді.

Оның айтуынша, қай елде болмасын, науқас ең алдымен өзін қауіпсіз сезінгісі келеді. Сол үшін дәрігер тек тістің құрылымын ғана емес, адамның эмоциясын да түсіне білуі керек.

Сенім – қорқынышқа қарсы "анестезия"

Психологтардың айтуынша, науқас үшін стоматологиялық кресло – адамды жеке бақылаудан айыратын орын. Сондықтан науқаста сенім жоғалып, қорқыныш пайда болады. Олег Рубан мұны өз тәжірибесінде байқап, дәрігердің міндеті – сол сенімді қайтару деп есептейді. Оның ойынша, бұл тек кабинеттің ішіндегі атмосфераға байланысты емес, жалпы пациентпен қарым-қатынастың алғашқы кездесуден бастап ем аяқталғанға дейінгі барлық кезеңін қамтиды.

"Көп адамдар ауырсынудан емес, белгісіздіктен қорқады. Сондықтан ең басынан бастап не істейтінімізді, не үшін істейтінімізді және ем барысында қандай сезімдер туындауы мүмкін екенін түсіндіру маңызды. Науқас кез келген сәтте процесті тоқтата алатынын білуі керек. Бұл оған таңдау еркіндігін береді және күйзеліс деңгейін төмендетеді", – дейді маман.

Олег Рубанның түрлі елдің клиникаларында жинаған тәжірибесіне негізделген тәсілі бір қарағанда қарапайым болып көрінеді. Бірақ, С. Д. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетінің зерттеуі көрсеткендей, мысалы, жедел жәрдем қызметкерлерінің тек 20 пайызы ғана коммуникация ережелерін толық сақтайды, ал олардың тек жартысы ғана науқастың пікірін ескереді. Дәрігер мен науқас арасындағы түсініспеушілік тек жедел жәрдемде емес, жалпы медициналық көмек саласында да жиі кездеседі.

Сондықтан Олег Рубан өз жұмысында "эмпатия, сабыр және ашық түсіндіру" қағидаттарын басты орынға қояды. Бұл тәсіл бірнеше кәсіби конференцияларда басқа дәрігерлердің де қызығушылығын тудырған.

Маманның пікірінше, пациенттің эмоционалды жайлылығы мен сенімі – емнің сәтті өтуінің басты шарты.

Сенім – денсаулық пен қаражатты сақтайды

Қазақстанда стоматологиялық қызметтер ең қымбат медициналық көмек түрлерінің бірі болып қала береді. Сол себепті, көптеген адам тіс күтімін елемеудің басты себебі ретінде қаражат тапшылығын атайды.

2023 жылдан бері елде "Денсаулық" бағдарламасы аясында пилоттық аймақтарда балалар мен жүкті әйелдерге профилактикалық тексерулер ұйымдастырылуда. Алайда Денсаулық сақтау министрлігінің соңғы деректері бойынша, бұл мүмкіндікті ересектердің тек 18 пайызы ғана пайдаланады. Нәтижесінде, ауру асқынған кезде емдеу құны бірнеше есе қымбатқа түседі.

Бірақ, Олег Рубанның айтуынша, мәселе тек ақшамен шектелмейді: созылмалы күйзеліс, тіс жоғалту, ұзақ оңалу, дәрігерге қайта барудан қорқу – мұның бәрі сол сенімсіздіктің өтеуі.

"Адам профилактикалық тексеруге бармаған кезде, ол емдеуді емес, өзіне деген қамқорлықты кейінге қалдырады, – дейді дәрігер. Соның салдарынан біз сынған тістері бар, асқынған жағдайдағы науқастарды көреміз. Егер адамның сенетін дәрігері болса, мұны болдырмауға болар еді", – дейді Олег Рубан.

Дәрігердің өзіне науқастар көп жағдайда таныстарының кеңесі арқылы келеді. Ол бірнеше рет басқа дәрігерлердің сәтсіз жұмысының салдарын түзетуге көмектескен.

"Мұндай жағдайда, ең маңыздысы – сенімге негізделген қарым-қатынас орнату. Сол кезде ем тиімді өтеді және пациент кейін профилактика үшін де қорықпай қайта келе алады", – дейді маман.

Сол себепті ол өз әріптестерін де адамға жылы, зейінді көзқарас мәдениетіне үйретудің маңызды екенін айтады.

Қазір Олег Рубан АҚШ-тағы клиникалардың жұмыс жүйесін бақылай отырып, бір нәрсеге көз жеткізген: нақты дамыған денсаулық сақтау жүйесі сенімнен басталады.

Ал Қазақстанда, клиникалардың жабдықталу деңгейі әлемдік стандарттарға жақындап қалған сәттегі келесі маңызды қадам – дәрігер мен науқас арасындағы сенім мен мәдени қарым-қатынас мәдениетін дамыту болуы тиіс.