Бүгінде үш миллионға жуық азамат заңның сыртында қалып отыр. Олардың басым бөлігі қарапайым жұмысшылар, зейнеткерлер , жалғызбасты аналар. Олар той тойлау үшін емес, тамаққа, ем-домға, баласының оқуына жетпеген соң несие алған.

Қазір Қазақстанда 149,6 миллион банк шоты бар. Соның 38,5 миллионы бұғатталған. Яғни әр төртінші адам қаржы жүйесінен тыс қалып отыр. Неге миллиондаған адамның өмірі банктерге байланып қалған? Caravan.kz медиа порталының тілшісі тақырыпты зерттеп көрді.

Елімізде жұмысқа қабілетті 11,4 миллион азамат бар. Балалар мен зейнеткерлерді есепке алмасақ, бүгінде 3 миллионға жуық адам қаржы жүйесінен ажырап қалған. Статистика тұтас бір Алматы сияқты мегаполистің халқына тең. Халықтың жанайқайын кәсіпкер Қанат Әміркин жеткізді.

«Олар тұрақты табыс тауып отырса да, автотұраққа төлеу, жол жүру билетін сатып алу, интернет арқылы тапсырыс беру, баласына ақша аудару сияқты қарапайым әрекеттерді жасай алмай отыр. Мемлекет үшін олар «қарыз алушылар», ал экономика үшін «көрінбейтін адамдар», — дейді кәсіпкер Қанат Әміркин.

Бұл жағдайға қалай келдік?

Бір кездері елімізде филиалдары жоқ, жарнамаға ақша шашпайтын, бірақ қысқа мерзімде көптеген дәстүрлі банктерден озып кеткен бір необанк пайда болған еді. Оның табысының сыры қарапайым болатын. Ол банктік шотқа байланбаған алдын ала төленетін карталар шығарды. Мұндай карталарды сот орындаушылары бұғаттай алмады.

Аталмыш жаңашылдық көптеген қазақстандықтар үшін нағыз құтқарушы шешімге айналған еді. Адамдар қиындықсыз төлем жасап, азық-түліктерін алатын болды. Алайда, мұндай әдіс ұзаққа созылмады.

«Дәстүрлі банктер қауіпті сезініп, реттеуші органдарға шағымданды. Сөйтіп, Ұлттық банк араласқан соң, халықтың қуанышы бір сәтте басылды. Енді барлық карталар банктер арқылы шығарылады, демек IBAN-шоттармен байланыста және сол арқылы жеке сот орындаушыларының бұғаттауына қайтадан ұшырайды», — деп түсіндірді кәсіпкер.

Заң қарапайым адамды қоғамнан шеттетіп отыр

Бүгінде үш миллионға жуық азамат заңның сыртында қалып отыр. Олардың басым бөлігі қарапайым жұмысшылар, зейнеткерлер, жалғызбасты аналар. Олар той тойлау үшін емес, тамаққа, ем-домға, баласының оқуына жетпеген соң несие алған.

Енді төлемін жасай алмай отырған соң шоттары бұғатталып, карталары жабылған.

«Қарапайым өмір сүру мүмкіндігін жоғалту ғой бұл. Адам интернетке төлей алмаса, автобусқа билет ала алмаса, ол тек қаржылық емес, әлеуметтік тұрғыдан да оқшауланып қалады емес пе?», — деп шүйлікті кәсіпкер.

Оның айтуынша, қоғам өз азаматтарын кеудесінен итеріп, еріксіз шетке шығарып тастады.

«Кейін осы азаматтарды қылмыскерге теңейміз, шын мәнінде оларды осыған жеткізген жүйенің өзі», — деп шындықты айтты Қанат Әміркин.

Қарапайым шешім – экономиканы жандандыру жолы

Мұндай азаматтардың көпшілігі айына 500 долларға жетпейтін табыс табады. Сондықтан оларға айлық лимиті 500–600 мың теңге болатын, бірақ сот орындаушылары бұғаттай алмайтын арнайы төлем карталарын ашуға рұқсат беру керек, дейді кәсіпкер.

«Қарызды төлемейді деген сөз емес, миллиондаған адамды заңды экономикаға қайта қосу жолы. Егер адамдарға күнделікті төлем жасауға мүмкіндік берілсе, олар қайтадан салық төлей бастайды, сауда жасайды, шағын бизнесті және ішкі сұранысты қолдайды», — дейді ол.

Қазір қарапайым адам өз атына шот аша алмай, «көлеңкелі ақша айналымына» кетіп жатыр, немесе жұбайының, туысының картасын пайдаланады. Кәсіпкер үшін уақытша қолайсыздық болса, қарапайым халық үшін – нағыз трагедия.

Мемлекет өз азаматтарына қарсы тұрды

Кәсіпкердің айтуынша, банктерге тұтынушылық несиелерді шектеусіз беруге рұқсат берген мемлекеттің өзі. Кейін дәл осы банктер қарыз алушыларды өз қолымен арест жүйесі арқылы жазалай бастады.

«Бұл аздай, шенеуніктер ҚҚС мөлшерін арттырып, шағын бизнеске арналған жеңілдетілген салық режимдерін алып тастап, жаңа салық кодексін күрделендірді. Миллиондаған адам амалсыздан «көлеңкеге» кетіп жатыр», — дейді ол.

Шот бұғатталғаны өз алдына бөлек мәселе. Енді несие төлей алмаған борышкер 10 күн ішінде үйін босату керек деген норма шықты. Бұған дейін азаматтар сот орындаушыларынан соңғы сәтте ғана хабар алып, заттарын жинауға үлгермей, қиын жағдайға тап болатын. Енді бұл олқылық заңмен реттелмек. Мәжілісте атқарушылық іс жүргізу мәселелеріне қатысты заңнамаға енгізілетін түзетулер қарастырылып жатыр.