Бүгін Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өз Жолдауында жасанды интеллекттің дамуына ерекше көңіл бөлді. Президент елімізге үлкен міндет жүктеп, Қазақстанды үш жылдың ішінде цифрлық державаға айналдыруды мақсат етіп қойды. Бұл мақсат қаншалықты жүзеге аса алады және оған жету үшін қандай нақты қадамдар жасалуы тиіс — осы және өзге де сұрақтарға жауапты Kazinform тілшісі дайындаған материалдан оқи аласыздар.

Бұл туралы Caravan.kz медиа порталы baq.kz-ке сілтеме жасап хабарлайды.

Жаңа министрлік және Цифрлық кодекс: не өзгереді

Қазақстанда Жасанды интеллект және цифрлық даму министрлігі құрылатыны белгілі болды. «Атамекен» ҰКП жанындағы «Ақпараттық технологиялар» салалық кеңесі төрағасының орынбасары Виталий Пустовойтенко жаңа министрліктің құрылуы орынды әрі дер кезінде қабылданған бастама деп санайды.

— Қазақстанның үш жыл ішінде цифрлық державаға айналуы — әбден мүмкін. Біздің елдің цифрлық мемлекет ретіндегі әлеуетін, мемлекеттік қызметтерді цифрландыруды және қажетті ақпараттық жүйелердің әзірлігін ескерсек, бұл база бізде жақсы қалыптасқан деуге болады. Қазір барлық мемлекеттік функция қайта құрылатын және мемлекеттік қызметтер автоматтандырылып, цифрланатын платформаның негізі жасалып жатыр, — деп түсіндірді сұхбаттасушы.

Оның сөзінше, жобаны іске асыру жеке сектордың қатысуымен, отандық мамандар мен компанияларды тарту арқылы жүргізілуі тиіс. Өйткені олардың айналасында мықты кластер қалыптасқан. Бұл ретте осы міндеттерді ұлттық бизнес арасында бөлу үшін қарапайым әрі ашық тетіктерді енгізу қажет.

— Жаңа министрлік үлгі көрсететін орган болатындықтан, бұл жоспарларды жедел жүзеге асыруға мүмкіндік береді, — деп қосты Виталий Пустовойтенко.

Сарапшылардың пікірінше, қазір цифрлық кодексті қабылдау аса маңызды. Себебі дәл осы құжат Қазақстанды цифрлық державаға айналдыру үшін сенім мен инвестицияның негізіне айнала алады. Жасанды интеллект пен басқа да бағыттарды дамыту айтарлықтай қаржы салымдарын талап етеді. Сондықтан инвесторлар да, азаматтар мен бизнес өкілдері де «ойын ережелерін» нақты түсінуі керек.

— Қазіргі таңда технологиялар заңдардан әлдеқайда жылдам дамып келеді. Егер бүгін үйлестіруді жолға қоймасақ, ертең деректерге қатысты бейберекет жағдайлар мен сенімсіздік артуы мүмкін. Жасанды интеллект заңсыз мақсаттарда қолданылуы мүмкін: дипфейктер пайда болып жатыр, адал емес жарнама жасалуда, азаматтарды танымал тұлғалардың жасанды бейнелері арқылы күмәнді жобаларға тарту оқиғалары жиілеп келеді, — деп мысал келтірді Пустовойтенко.

Қандай салаларда жасанды интеллект аса маңызды

Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің Жолдауында Үкіметке барлық экономиканың салаларын модернизациялау үшін жасанды интеллектті кең көлемде енгізу міндетін қойғанын атап өтті. Бұл салаларға денсаулық сақтау, ғылым, білім беру, бизнес, су ресурстарын басқару, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, көлік-транзит саласы, ауыл шаруашылығы және геологиялық барлау кіреді.

Сарапшылар жасанды интеллекттің экономикаға енгізілуі нақты критерийлерге негізделуі керек деп санайды — нақты экономикалық тиімділік, әлеуметтік маңыздылық және деректердің дайын болуы. Бұл процесс қазірдің өзінде басталған — кәсіпкерлердің көбі жасанды интеллект қолданылған жобаларды нарыққа шығарып жатыр және олардың кейбірі жақсы нәтижелер көрсетіп келеді.

— Қазақстан үшін басым бағыттар туралы айтатын болсақ, бұл энергетика, өндіру саласы, агротехника, денсаулық сақтау, мемлекеттік сектор, қаржылық технологиялар және елдің позициясын нығайта алатын басқа да салалар. Соларға жасанды интеллект енгізуге негізгі ресурстарды бағыттау керек. Сонымен бірге стартаптарға қарасақ, бұл бағыттардың көпшілігі жасанды интеллект шешімдерімен белсенді қамтылып жатыр, — деп атап өтті киберқауіпсіздік саласындағы PR-сарапшы Абылай Исин.

Виталий Пустовойтенконың айтуынша, халық жасанды интеллектті енгізуден екі салада нақты өзгерістерді сезеді — мемлекеттік басқару және денсаулық сақтау. Бірінші салада, әсіресе азаматтардың өтініштері маңызды рөл атқарады.

— Мемлекеттік органдарға жазылған хаттар көбінесе ұзақ уақыт бойы түрлі деңгейлерден өтіп, орындаушыға соңғы сәтте ғана жетеді. Соңында жауап асығыс жазылып, көбіне біркелкі әрі түсіндірмесіз болады. Азаматтар шешімге жету үшін бірнеше рет жүгінуге мәжбүр болады. Егер жасанды интеллект енгізілсе, жүйе өтініштің мазмұнына қарай адресатты автоматты түрде анықтап, хатты тікелей орындаушыға жібереді және толыққанды жауап дайындауға көмектеседі. Мұндай нәтиже халыққа бірден сезіледі, — дейді сарапшы.

Тағы бір бағыт — денсаулық сақтау. Бұл жерде жасанды интеллект негізіндегі скоринг жүйелері мен шешімдер ауруларды ерте кезеңдерде анықтауға және тіпті емдеуге көмектеседі. Бұл да халықтың бірден сезінетін нәтижесі болады.

— Тағы бір маңызды аспект — білім беру. Мұнда мұғалімдердің ассистенттері, студенттер мен мектеп оқушыларының бақылауы, мамандық таңдауға көмек, жеке тұлғалыққа бағытталған білім беру сияқты қызметтер бар, — деп атап өтті ол.

Сарапшының айтуынша, айтарлықтай экономикалық нәтиже алуға болатын тағы бір сала — тау-кен өнеркәсібі. Бұл геодеректерді цифрландыру, болжамды геологиялық барлау және басқа шешімдерге қатысты.

— Бүгін Президент спутниктік мониторингтің маңыздылығын атап өтті. Бұған агроөнеркәсіп кешенін қосуға болады: топырақ ылғалдылығының, ауа райы жағдайларының талдауы және болжамдау. Бұл бағыттарда өнімділікті айтарлықтай арттырып, нақты экономикалық нәтиже береді, — дейді сарапшы.

Пустовойтенконың сөзінше, тағы бір маңызды бағыт экономикалық тиімділік пен жұмыспен қамтылуға байланысты: жасанды интеллект транзакциялық шығындарды азайтып, процестерді едәуір жеделдетеді.

— Біз қазірдің өзінде жасанды интеллекттің шағын бизнес пен қызмет көрсету саласының тиімділігін арттырып жатқанын көріп отырмыз. Ол креативтер, роликтер, мәтіндер, жарнамалық слогандар жасау және өнімді жылжыту үшін кеңінен қолданылады. Мұндай құралдар арқылы бизнес соңғы тұтынушыға тез әрі оңай жетеді, — деп атап көрсетті сарапшы.

Дегенмен, жасанды интеллекттің кеңінен енгізілуімен бірге белгілі бір тәуекелдер де бар. Тиімділіктің артуымен бірге жасанды интеллект дәстүрлі жұмыс орындарының қысқаруына әкелуі мүмкін.

— Онымен бірге робототехника да келеді, ол кейбір мамандықты ығыстырады. Сондықтан кең ауқымды қайта даярлау бағдарламасы қажет — бір жерде адамдарды жасанды интеллект операторлары ретінде дайындау, басқа жерде жаңа салаларға бағыттау керек. Негізгі міндет технологиялық өзгерістер жағдайында халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету, — дейді Пустовойтенко.

Қаржы сарапшысы Расул Рысмамбетов елге жасанды интеллект туралы жаңа заң қажет екенін айтады. Оның айтуынша, деректердің қалай жиналатыны, тазаланатыны және өңделетіні нақты реттелуі керек. Сонымен қатар оларды пайдалану үшін бірыңғай тәсіл қалыптастыру маңызды. Сарапшы үш жыл ішінде Қазақстанды цифрлық державаға айналдыру нақты мүмкін екенін айтады, себебі Қазақстан ТМД елдері арасында цифрлану деңгейі бойынша бірінші орында тұр. Мұны жүзеге асыру оңай болмаса да, бұл міндет толығымен орындалатын әрі Қазақстан оны басқа елдерден жылдам жасай алатын ел.

— Жасанды интеллектті транспорт-логистика саласында дамыту маңызды. Бұл транзитті жеделдетуге, экспорттық өтінімдерді тез қарауға және вагон айналымын бақылауға мүмкіндік береді. ҚТЖ-да барлық тасымалды онлайн режимінде цифрландыру керек, сонда жүк көліктерінің қозғалысы мен жүктемесін бақылауға болады. Бұл экспорт пен транзитке үлкен әсер береді, — деп түсіндірді ол.

Қазақстанның ЖИ енгізуге дайындық бойынша әлемдегі орны

Жасанды интеллект — бұл еңбек өнімділігін едәуір арттыратын құрал. Ал көшбасшы елдер — инновациялық құралдарды жылдам әрі сапалы әзірлеп, қолдана білген мемлекеттер болады. Егер Қазақстан бұл мүмкіндіктерді пайдаланбаса, ел артта қалу қаупіне тап болады, ал жаһандық және ішкі нарықтағы үлесті басқа елдер иеленіп кетеді, деп есептейді сарапшылар.

Халықаралық валюта қорының деректеріне сәйкес, 2023 жылы Қазақстан жасанды интеллектті енгізуге дайындығы бойынша алдыңғы қатарлы 50 елдің қатарына кіріп, 0,55 балл көрсеткішімен 48-орынды иеленді. 2024 жылы Oxford Insights компаниясы әзірлеген Мемлекеттік жүйелердің жасанды интеллектке дайындығы индексі бойынша Қазақстанның көрсеткіші 51,41 балға жетті.

Сонымен қатар 2033 жылға қарай жаһандық жасанды интеллект нарығының көлемі бес триллион долларға жетуі мүмкін, ал оның әлемдік технологиялық индустриядағы үлесі 30%-ға дейін артады. Бұл деректерді Қазақстан Президенті Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттер басшылары кеңесінің отырысында келтірді. Осы тұрғыдан алғанда, Қазақстан да қалыс қалмай, жасанды интеллект нарығын белсенді түрде дамытып жатыр, деп мәлімдеді жауапты ведомстволар.

— Елде ауқымды жобалар іске қосылып жатыр. 2024-2029 жылдарға арналған Жасанды интеллектті дамыту тұжырымдамасы бекітілді, ол болашақта Ұлттық ЖИ стратегиясына айналуы тиіс. Сонымен қатар AlemAI халықаралық орталығы құрылып жатыр, ол халықаралық деңгейдегі жасанды интеллект орталығына айналады деп күтіледі. 2025 жылы алғашқы ұлттық суперкомпьютер іске қосылды. Бұдан бөлек, білім беру бағдарламалары да енгізіліп келеді — AI People, TUMO, AI Qyzmet, мектептердегі ЖИ курстары, индустриялық акселераторлар және технологияларды жедел енгізуге арналған Премьер-министр жанындағы Цифрлық штаб, — деп хабарлады ҚР Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінен.

2025 жылдың бірінші жартыжылдығында Astana Hub резиденттерінің экспорты өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 50%-ға өсті. Бүгінде Astana Hub 1700-ден астам қатысушыны біріктіреді. Өткен жылы оның резиденттері 1,2 трлн теңгеден астам табыс тапты. Қазіргі уақытта Astana Hub-тың Қазақстанның 20 өңірінде, сондай-ақ Сауд Арабиясы, АҚШ, Ұлыбритания, Дубай және Қытайда IT-хабтары бар.

— Қазақстандық жобалар әлемдік нарыққа шығып жатыр: 40-тан астам стартап Кремний алқабында акселерациялық бағдарламалардан өтті. 2026 жылға қарай ел IT-қызметтер экспортын 1 миллиард долларға дейін жеткізуді мақсат етіп отыр, — деп мәлімдеді ведомство өкілдері.

Айта кетейік, AI Qyzmet — Орталық Еуразиядағы мемлекеттік қызметшілерді жасанды интеллект саласында даярлауға арналған алғашқы бағдарлама болып саналады.

Төрт жылда экспорт он есе өсті

Ұлттық банктің деректері бойынша, 2025 жылдың бірінші тоқсанында Қазақстаннан IT-қызметтер мен өнімдердің экспорты 252,99 миллион АҚШ долларын құрады. Бұл өткен жылдың осы кезеңімен (149,12 млн доллар) салыстырғанда екі есеге жуық көп.

IT-қызметтер экспорты соңғы жылдары тұрақты өсімді көрсетіп келеді. 2021 жылы — 60,07 млн доллар, 2022 жылы — 337 млн доллар, 2023 жылы — 529,1 млн доллар, 2024 жылы — 690,7 млн долларға жетті.

— Қазіргі таңда экспорт АҚШ, БАӘ, Кипр, Ресей, Нидерланды, Ұлыбритания, Германия және Өзбекстан сияқты негізгі елдерге жүзеге асырылып жатыр. Экспорт географиясының кеңеюі отандық цифрлық өнімдерге деген сенімнің артқанын және олардың бәсекеге қабілеттілігінің жоғары екенін көрсетеді. Жалпы экономикалық тиімділік тек тікелей табыспен шектелмейді, — деп атап өтті ҚР Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі.

Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) бағалауынша, жасанды интеллект жыл сайынғы өнімділік өсіміне 0,5-тен 3,5 пайыздық тармаққа дейін қосымша үлес қоса алады. Қазақстан үшін бұл 2033 жылға қарай ЖІӨ-ге ондаған миллиард доллар қосымша табыс әкелуі мүмкін. Осылайша, жасанды интеллект тек жеке сектор ғана емес, сонымен қатар елдің индустриалды және қызмет көрсету салаларының өсу драйверіне айналып отыр.

— Қазірдің өзінде 150-200 компания жасанды интеллект негізінде өнімдер әзірлеп жатыр. Бұл — нақты жобалар, олар тек Қазақстанда ғана емес, халықаралық нарыққа да шығып жатыр. Мысалы, Higgsfield AI атты қазақстандық компания Кремний алқабында тіркелген және видео контент генерациясына арналған өнім әзірлеген. Командада шамамен 30 адам бар, барлығы — Қазақстаннан шыққан әзірлеушілер. Олардың қосымшасын әлемдік жұлдыздар қолданып жатыр. Компанияда тек бір шетелдік — АҚШ-тан келген бірлескен негізін қалаушы бар, ал қалғанының бәрі — қазақстандықтар, — деп мәлімдеді Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің баспасөз хатшысы Балия Кенжеболатова.

Сонымен қатар қазіргі уақытта жасанды интеллект элементтері біртіндеп енгізіліп жатқан eGov жүйесі де экспортқа шығарылып жатыр. Бұдан бөлек, Жерді қашықтықтан зондтау бойынша спутниктік технологиялар да экспортталып жатыр — бұл бағытта үш елмен келісімшарттар жасалған.

ЖИ саласындағы кадрларды даярлау және дамыту қалай жүзеге асады

Мемлекет басшысының айтуынша, цифрлық технологиялар жаһандық еңбек нарығын қарқынды өзгертіп жатыр. Әлемде жасанды интеллектпен жұмыс істей алатын мамандарға сұраныс артып келеді.

— Сол себепті менің тапсырмам бойынша Al-Sana бағдарламасы іске қосылды. Оның мақсаты — 100 мыңға дейін студентті жоғары технологиялық жобаларға тарту. Бірақ жасанды интеллект саласындағы құзыреттерді қалыптастыру әлдеқайда ерте — мектеп қабырғасынан басталуы тиіс, — деді Президент өз Жолдауында.

Қасым-Жомарт Тоқаев атап өткендей, осыған байланысты, қашықтан оқыту мен жасанды интеллект негізінде шағын жинақты мектептердің Qazaq Digital Mektebi моделі әзірленетін болады. Мұндай платформа ауыл оқушыларына сапалы оқу материалдарына қолжетімділікті қамтамасыз етеді.

Биылдың өзінде Астанада Alem.AI халықаралық жасанды интеллект орталығы өз жұмысын бастайды. Орталықта келесі білім беру алаңдары орналасады: Tomorrow School — жасанды интеллектті оқытуға арналған жоба, TUMO — жасөспірімдерге арналған халықаралық креативті мектеп, әлемдік IT-компаниялардың R& D зертханалары.

Бұл орталық жыл сайын: әртүрлі саладан 10 мыңға жуық дарынды маманды тартуды, кемінде 1000 жасанды интеллект маманын даярлауды, 100-ге дейін AI-стартапты іске қосуды, осы салада 10-ға жуық ғылыми зерттеу жүргізуді жоспарлап отыр.

Айта кетейік, Ақорданың ресми сайтында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Жасанды интеллект дәуіріндегі Қазақстан: өзекті мәселелер және оны түбегейлі цифрлық өзгерістер арқылы шешу» атты Қазақстан халқына жолдауының толық мәтіні жарияланды.