Мемлекет басшысы Халықаралық бейбітшілік және сенім жылына, Халықаралық бейтараптық күні мен Түрікменстанның тұрақты бейтараптығының 30 жылдығына арналған форумға қатысты.
Осы орайда Қасым-Жомарт Тоқаев түрікмен халқының Ұлт көшбасшысы Гурбангулы Бердімұхамедов пен Президент Сердар Бердімұхамедовті Түрікменстанның тұрақты бейтараптығының 30 жылдығымен құттықтады. Сондай-ақ Мемлекет басшысы Түрікменстанның саяси ұстанымы тұтас Еуразия құрлығының тұрақтылығы мен орнықты дамуына елеулі үлес қосқанын атап өтті.
Аталған форумда көтерілген бастамалар ХХІ ғасырдағы бейтараптықтың мән-маңызына жаңаша көзқарас қалыптастырады. Қазақстан Президенті Түрікменстанның бейтарап саяси ұстанымы түрікмен халқының сан ғасырлық мәдени дәстүрімен және рухани құндылықтарымен үйлесетінін айтты. «Түрікмен классикалық әдебиетінің негізін қалаушы, Шығыстың көрнекті ойшылы Мақтымқұлы Пырағы: «Тыныштық болса ел өседі, әділдік болса сенім күшейеді» деген. Ұлы данышпанның дүниені терең таныған идеялары қазіргідей алмағайып халықаралық жағдайда да өте өзекті бола түскені сөзсіз» – деді Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзінде.
Тараптар екіжақты қарым-қатынасты дамыту перспективасын талқылады. Сердар Бердімұхамедовтің таяуда Астанаға жасаған мемлекеттік сапары кезінде қол жеткізілген уағдаластықтарды жүзеге асыру барысына айрықша мән берілді. Мемлекет басшысы мерейлі сәтке орай ұйымдастырылған халықаралық форумда көтерілетін мәселелердің маңызын атап өтті. «Ашхабад секілді көркем шаһарға шақырғаныңыз үшін ризашылығымды білдіремін. Мұнда келген сайын қонақжай пейілдеріңізді, туыстық әрі достық көңілдеріңізді сезінеміз. Ертеңгі форум өзіне жүктелген міндетті толық атқарып шығатынына және халықаралық қатынастар тарихында айтулы уақиға болатынына сенімдімін. Өйткені бұл жиында бейбітшілік, бейтараптылық және сенім секілді ең өзекті тақырыптар қозғалады. Қазіргі әлемге жетпей тұрғаны да осы құндылықтар», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Түрікменстан Президенті Мемлекет басшысымен Ашхабад қаласында жүздескеніне қуанышты екенін жеткізді. «Осы халықаралық деңгейдегі форумға қатысу арқылы Сіз бейбітшілікті, сенім мен өзара түсіністікті нығайтуға бейіл екеніңізді көрсетіп отырсыз. Халықаралық бейбітшілік және сенім форумына шақыруымды қабыл алғаныңыз үшін Сізге алғыс айтамын. Өзіңізбен түрікмен жерінде кездесу біз үшін зор мәртебе» , – деді Сердар Бердімұхамедов. Мемлекеттер басшылары өзара сауда көлемін арттыру, экономикалық байланыстарды күшейту, энергетика, көлік-логистика және ауыл шаруашылығы салаларында бірлескен жобаларды жүзеге асыру мәселелерін қарастырды.
Қазақстан мен Түркіменстан арасындағы қарым-қатынас тарихи ортақ тамырлар мен рухани жақындыққа сүйенеді. Екі мемлекет көп жылдан бері достық пен өзара түсіністікке негізделген байланысты дамытып келеді. Қазіргі уақытта екі елдің ынтымақтастығын реттейтін шамамен 80 құжат бар, олардың ішінде 1997 жылғы ынтымақтастықты тереңдету туралы декларация және 2017 жылғы стратегиялық әріптестік туралы келісім ерекше орын алады.
Халықаралық аренада, әсіресе БҰҰ, ТМД, ИЫҰ және басқа да алаңдарда тараптар бір-біріне қолдау көрсетіп, үйлестірілген сыртқы саясат жүргізуде. Қазақстан Түркіменстанның бейтараптық саясатын нығайтуға және бейбіт ынтымақтастықты кеңейтуге арналған бастамаларын құптайды, сонымен қатар энергетика мен көлік саласындағы қауіпсіз әрі тиімді байланыстарды дамытуға мүдделі. Ал Ядролық қарусыздану саласындағы ортақ ұстаным екі елдің әлемдік қауіпсіздікке жауапкершілігі зор екенін айқындайды. Қазақстан мен Түркіменстан Орталық Азияны ядролық қарудан азат аймақ ретінде қалыптастыру туралы шартты іске асыруға дайындық білдіріп отыр. Өңірлік деңгейде де екі мемлекет интеграциялық үрдістерді қолдайды. Түркіменстан Қазақстан ұсынған «Орталық Азия – 2040» тұжырымдамасын мақұлдап, өңірдің болашағына қатысты ортақ стратегиялық көзқарасты нығайтты.
Экономикалық байланыстар соңғы жылдары айтарлықтай жанданды. Сауда көлемінің өсімі, энергия, өнеркәсіп және көлік саласындағы перспективалық жобалар өзара серіктестікті тереңдетуге мүмкіндік беріп отыр. Көлік дәліздерін дамыту транзиттік әлеуетті арттырып, екі елдің өңірлік экономикалық жүйедегі рөлін күшейтуде. Жалпы алғанда, екіжақты қатынастар тек достық сипаттағы декларациялармен шектелмей, нақты әрі тұрақты тетіктерге сүйенеді. Бұл өз кезегінде Орталық Азияда сенім мен тұрақтылыққа негізделген кеңістікті қалыптастыруға ықпал етеді.
Түркіменстан Президентінің Қазақстанға сапары екі ел арасындағы серіктестіктің стратегиялық деңгейде нығайғанын көрсететін маңызды оқиға. Тараптар энергетика, көлік және логистика сияқты негізгі салалардағы ынтымақтастықты кеңейтуге мүдделі. Осындай жоғары деңгейдегі кездесулер экономикалық өзара әрекеттесуді сапалы жаңа сатыға көтереді. Алматыда және Ашхабадта сауда үйлерін құру идеясы қарастырылып жатыр. Бұл бастама тауар айналымын ұлғайтуға, ұлттық өнімдерді танытуға және бизнес байланыстарды дамытуға көп мүмкіндік береді. Сонымен қатар аграрлық сектор, өнеркәсіп, энергетика және көлік салаларындағы әріптестікті күшейту мәселелері де талқылануда.
Көлік инфрақұрылымын жетілдіру жобалары белсенді іске асуда. Қазақстан-Түркіменстан шекарасындағы автомобиль жолдарын қиыстыру жұмыстары жүк және транзиттік тасымалдардың тиімділігін арттыруға бағытталған. Әуе қатынасын қайта қалпына келтіру мәселесі де күн тәртібінде, бұл азаматтардың сапарлау мүмкіндіктерін кеңейтеді. Бұл шаралардың барлығы ұзақ мерзімді серіктестікті дамытуға бағытталған. Қазақстанның өңірдегі логистикалық орталық ретіндегі рөлі нығайып келеді. Бұған қоса, Қазақстан-Түркіменстан іскерлік кеңесінің жұмысының жандануы мемлекеттік органдар мен бизнес өкілдері арасындағы байланыстарды күшейтуге ықпал етеді. Барлық осы қадамдар инвестициялар мен кәсіпкерлік үшін болжамды, сенімді және тұрақты орта қалыптастырады. Демек, мұндай сапарлар дипломатиялық рәсімнен гөрі екіжақты экономикалық дамуды қолдауға бағытталған нақты стратегиялық қадам ретінде бағаланады.
Қазақстан мен Түркіменстан тауар айналымын арттыруға баса мән беріп отыр. Жақын перспективада өзара сауда көлемін 1 млрд АҚШ долларына жеткізу мақсаты қойылған, бұл екі экономиканың өзара байланысының артып келе жатқанын көрсетеді. Соңғы жылдары сауда көлемі тұрақты өсімді көрсетіп, екі жыл қатарынан 500 млн доллардан жоғары деңгейде сақталды. Ең әлеуетті салаларға мұнай-газ химиясы, металлургия, ауыл шаруашылығы өнімдері, құрылыс индустриясы және машина жасау кіреді. Қазақстан Сауда және интеграция министрлігі сауда қатынастарын әрі қарай дамытуға арналған жобаны әзірледі. Бұл жоба аясында Алматы мен Ашхабадта арнайы сауда үйлерін ашу жоспарда бар. Олар кәсіпкерлер үшін жаңа мүмкіндіктер ұсынатын коммуникациялық және маркетингтік алаңға айналмақ. Нәтижесінде екі ел арасындағы экономикалық ықпалдастық нақты әрі тұрақты серпін алады.
Энергетика саласы екіжақты ынтымақтастықтың басты бағыттарының бірі болып қала береді. Түркіменстан табиғи газ қорының молдығына сүйеніп, экспорт ауқымын кеңейтуге мүдделі болса, Қазақстанның дамыған көлік инфрақұрылымы энергоресурстар транзитін тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Үкіметаралық бағдарламалар энергетикалық инфрақұрылымды жаңарту және ортақ жобаларды іске асыруға бағытталған. Қазақстан Түркіменстандағы бірқатар газконденсатты кен орындарын игеру мен құбыр желілерін кеңейтуге қатысуға дайын. «QazaqGaz» бен «Түркменгаз» арасындағы келісім – осы саланың дамуына негіз болатын маңызды құжат. Сондай-ақ Каспий аймағында қазақстандық мұнай-сервис компаниялары үшін ынтымақтастық мүмкіндіктерін қарастыру жүріп жатыр. Энергетикалық байланыстар транзиттік бағыттарды әртараптандырып, аймақтың энергетикалық қауіпсіздігін күшейтеді.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев көтерген мәселелер:
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев осы кездесуде жаһандық қауіпсіздік, су ресурстарын басқару, экологиялық сын-қатерлер, аймақтық ынтымақтастық, діндер арасындағы диалог және жаһандық қақтығыстарды реттеу мәселелерін тұрақты түрде назарға алды. Ашхабадтағы форум мен басқа да халықаралық алаңдар барысында Мемлекет басшысы бірнеше стратегиялық маңызы бар бастамаларды жариялады.
1. Халықаралық су ұйымын құру бастамасы
Тоқаев жаһандық су дипломатиясының өзектілігін ерекше атап өтіп, БҰҰ құрылымында су проблемаларымен тікелей айналысатын арнайы органның жоқтығына назар аударды. Осыған орай, БҰҰ құрамында Халықаралық су ұйымын құруды ұсынды. Бүгінде координациялық рөл атқарып отырған UN-Water тетігін толыққанды агенттікке айналдыру тиімді болатынын айтты. Астанада өтетін Аймақтық экологиялық саммитте жаһандық су ұйымын құру бойынша халықаралық консультацияны бастауға дайын екенін мәлімдеді. Бұл ұсыныс БҰҰ орнықты даму мақсаттарына және халықаралық қауымдастықтың ортақ мүдделеріне сай келетіні атап өтілді.
2. Су қауіпсіздігі және трансшекаралық ресурстар
Президент су тапшылығының ушығуын аймақтық қауіпсіздікке төнген үлкен қатер ретінде сипаттады. Ол трансшекаралық су ресурстарын тиімді әрі әділ пайдалану қажеттігіне тоқталды. Арал және Каспий теңіздеріндегі экологиялық ахуалдың нашарлауын дереу шешуді талап ететін мәселе ретінде көрсетті. Халықаралық Аралды құтқару қорының жұмысын ортақ мәмілеге негізделген іс-қимылдар арқылы күшейтуге шақырды. Каспийдің тартылуының қауіпін ескертіп, арнайы мемлекетаралық бағдарлама әзірлеу бастамасын көтерді. Президент әлемдік қауымдастықты Каспийді сақтап қалу жолында күш біріктіруге үндеді.
3. «Бейбітшілік қозғалысы» бастамасының мәні
VIII Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезінде Қазақстан көтерген «Бейбітшілік қозғалысы» бастамасының маңызын Тоқаев кеңінен түсіндірді. Бұл адамзатқа қауіп төндіріп отырған қантөгіс пен жанжалдарды тоқтатуға шақыратын үндеу; дінаралық, этносаралық және мәдениетаралық диалогқа Қазақстанның тұрақты үлесі; жаһандық келісімге келудің ортақ жауапкершілігін сезіндіру мақсатында жасалған қадам. Президент ШЫҰ-ның тиімді жұмысына да тоқталып, бұл ұйымның Еуразия қауіпсіздігі үшін маңызы зор екенін айтты.
4. Экономикалық сын-қатерлер және аймақтық даму
Қ.Тоқаев қазіргі геосаяси ахуалдың әлем экономикасына тигізген әсерін атап өтті. Геосаяси текетірес, санкциялар және технологиялық бәсекенің күшеюі әлемдік өсімді баяулатқаны айтылды. Орталық Азия елдерінің экономикасы, соның ішінде Қазақстанның, оң динамика сақтап отырғанына назар аударды. Қазақстанның экономикасы биыл 6 пайыздан асқанын, ІЖӨ 300 млрд долларға жеткенін және жан басына шаққанда ІЖӨ 15 мың доллардан жоғарылағанын баяндады. Сонымен қатар Президент өңірдің көлік-транзит әлеуетін күшейтуге бағытталған ірі жобаларды атап өтті. Транскаспий халықаралық көлік бағдары (ТХКБ) кеңейіп жатыр; теміржол, порт және автожол инфрақұрылымы жаңғыртылуда; Орталық Азия көлік жүйесін дамыту стратегиясы әзірленуде.
5. Таяу Шығыс және Кавказдағы жағдай
Мемлекет басшысы әлемдегі қауіпсіздік мәселелері бойынша Қазақстанның ұстанымдарын білдірді. Қазақстан Ибраһим келісімдеріне қосылу арқылы өңірдегі тұрақтылықты қолдауға ниетті. Дегенмен, толық бейбітшілік тек тәуелсіз Палестина мемлекетінің құрылуымен мүмкін болатынын айтты. Әзербайжан мен Арменияның бейбітшілік туралы декларациясын тарихи шешім деп атады. Тағы да кең ауқымды ынтымақтастыққа жол ашатын толық форматты бейбіт келісімге үміт білдірді.
6. Украинадағы қақтығысты реттеу
Президент жаһандық державалардың диалог жүргізуінің маңызына тоқталды. Қазақстан Украинадағы қақтығысты реттеу бойынша келіссөздердің жандануын қолдайды. Анкоридждегі Ресей мен АҚШ президенттері кездесуінен кейін бейбітшілік пактісінің негізгі ережелерін талқылау басталғанын оң құбылыс деп бағалайды.
7. БҰҰ бейбітшілік және бейтараптық университетіне қолдау
Тоқаев Түрікменстан Президентінің БҰҰ аясында Бейбітшілік және бейтараптық университетін құру ұсынысын қолдайтынын мәлімдеді. Бұл бастама білім, бейбітшілік және дипломатия саласындағы халықаралық әріптестікті күшейтуге бағытталған.
Қасым-Жомарт Тоқаев көтерген мәселелердің ауқымы өте кең және стратегиялық мәнге ие. Президенттің ұсыныстары төмендегі негізгі бағыттарға топтасады:
- су қауіпсіздігі және экологиялық тұрақтылық;
- диалог, бітімгершілік және діндер арасындағы келісім;
- аймақтық экономикалық даму және көлік-транзит интеграциясы;
- ғаламдық қақтығыстарды әділ және дипломатиялық жолмен реттеу;
- БҰҰ аясында жаңа институттар құру арқылы халықаралық басқаруды жетілдіру.
Бұл бастамалар Қазақстанның бейбітшілікке, көпжақты серіктестікке және орнықты дамуға негізделген сыртқы саясатының жүйелі жалғасы болып табылады.
