Әлемде шамамен әр жүз баланың біреуі аутист. Бұл Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегі. Әдетте аутизмнің алғашқы белгілері 2–3 жаста байқалады. Бірақ ата-ана мұны уақытында білмейді, болмаса мән бермейді.

Аутизм дерт емес. Бұл психикалық дамудың бұзылуы. Осыдан 30 жылдай уақыт бұрын сирек кездесетін құбылыс болып көрінгенімен, қазір бұған етіміз де, құлағымыз да үйреніп кеткендей. 2000 жылдары АҚШ-та 150 баланың біреуіне аутист диагнозы қойылса, 2025 жылы әр 31-ші бүлдіршіннен дәл осы ауытқушылық кездесетін болған. Қыздарға қарағанда ұл балаларда 3-4 есе жиі тіркелетін көрінеді. Ал егер отбасында аутизмі бар бала болса, екінші балада оның даму қаупі 19% жоғары. Мұның қалай, қайдан пайда болатынын ғалымдар әлі күнге зерттеп жүр. Нақты себебі беймәлім. Мәселе генетикаға келіп тіреледі.

Сантош Гирираджан, Пенсильвания университеті, биохимия және биологиялық молекула кафедрасының меңгерушісі:

- Біз белгілі бір аурумен байланысты мутацияны іріктеп алу арқылы аутизмнің пайда болу себебін жылдар бойы зерттеп келеміз. Аутизм спектрінің бұзылуы егіздерде көп байқалады. Дегенмен оған себеп болатын генетикалық мутациялар кейде өздігінен пайда болуы мүмкін.

Аутизмнің түрлері көп. Мысалы, Каннер синдромы ерте жастан анықталса, Аспергер синдромы жайлы адам ересек шақта ғана білуі мүмкін. Оның жарасы әлдеқайда жеңілірек. Әдетте мұндай диагнозы бар азаматтар қалыпты өмір сүріп, жоғары интеллектке ие болады. Тек әлеуметпен байланыс кезінде қиындықтарға тап болып, жарық пен дыбысқа жоғары сезімталдық деген сияқты ерекшеліктер кездесуі мүмкін. Олар сырт көзге диагнозы барын білдірмей, ұзақ жылдар жасырып жүре бере алады. Ал аутизмнің Каннер синдромы үш жасқа дейін байқала бастайды. Егер 6 жастан кейін анықталып жатса, емдеу процесі қиындай түседі. Балаңыздың көзге тіке қарамауы, есімін атаса, жауап бермеуі – аутизмнің бастапқы белгілері.

Сана Мамырова, дефектолог, нейрологопед:

- Мұндай балалар байланысқа түскісі келмейді. Өз қажеттілігін сұрай алмайды. Дене арқылы да коммуникация болмайды. Сөйлемесе де, қимыл-ыммен де көрсете алмайды. Өз әлемінде болады. Мұндай балаларда стереотиптік мінез-құлық ерекшелігі басым келеді. Яғни бір затқа байланып қалады. Өзінің бір сүйікті ойыншығымен ойнай береді.

Әйтсе де мұндай белгілер сау балалардың өзінде де көрініс табуы мүмкін. Сондықтан бірден байбалам салудың қажеті жоқ. Ал бірнеше белгіні бірден байқап жатсаңыз, көп создырмай, психиатр маманына жүгінген жөн. Өкініштісі сол, аутизмнің нақты емін әлі ешкім тапқан жоқ. Сондықтан педагогикалық-психологиялық түзету жұмыстарымен шектелуге тура келеді. Ал диагнозды кішкентайынан анықтап, бүлдіршіндерге айналасымен жақын араласып, ортамен тез бейімделуге дер кезінде көмектессе, олардың қатардан қалмай өмір сүріп кетуі әбден мүмкін.

Авторы: Мөлдір Жақан